Verwarring overwinnen
Wat gebeurt er met een kind als dat van de ene op de andere dag in een volstrekt nieuwe situatie komt te verkeren? Hoe verwarring overwinnen? Dat is de gelijke noemer onder twee heel verschillende boeken. In Wat de stenen ons vertellen krijgt een gezin te maken met een meervoudig gehandicapt kind, in De onbedoelden wordt een tweeling geconfronteerd met het bestaan van de andere helft.
Liefdevol
In Wat de stenen ons vertellen ontmoeten we een gezin waarin een meervoudig gehandicapte jongen wordt geboren. De vader en de moeder hebben dan al een zoon en een dochter. Later wordt er nog een vierde kind geboren, weer een jongen.
We lezen hoe de drie kinderen reageren op hun gehandicapte broer, hoe verschillend vooral en wat deze ervaring doet in hun verdere, volwassen leven. Natuurlijk, ook de ouders komen in beeld, maar eerder terloops en altijd verdrietig maar liefdevol naar het derde kind.
Het bijzondere aan het verhaal is dat geen van de kinderen een naam krijgt. Elk wordt benaderd vanuit de plaats in het gezin. ‘De oudste zoon’, ‘het jongere zusje’, ‘het kind’ en ‘de jongste zoon’.
Stenen vertellen
Die kinderen vertellen niet zelf hun verhaal, ze worden geobserveerd door de stenen uit de muur rond hun huis/tuin. Die doen verslag. Dat klinkt op het eerste gezicht natuurlijk wat vreemd, maar het geeft de auteur wel de mogelijkheid om iets toe te voegen, namelijk de rol van ‘omgeving’ op gedrag.
Het verhaal speelt in de bergen, in de Cevennen met een soms grillige natuur waarop de inwoners reageren met een levenshouding die mentale lenigheid en meebewegen vereist. Het gezin is protestants met de waarden rechtschapenheid, uithoudingsvermogen en discretie hoog in het vaandel.
Aanpassen
Wat de stenen ons vertellen is een relatief korte roman (99 pg in de e-bookversie) waarin heel veel verteld wordt en dat in prachtige, beeldrijke taal, met heel veel liefde voor de romanpersonages, ook in hun moeilijke momenten. Dat is de kracht van de stenen. Door hun ‘eeuwigheid’ hebben ze geleerd dat het leven van mensen soms ingewikkeld in elkaar zit, dat steeds aanpassing aan veranderen omstandigheden nodig is (de oorspronkelijke, Franstalige titel luidt niet voor niets S’adapter, zich aanpassen), dat daarom compassie op zijn plaats is en het enige gepaste antwoord.
Traag lezen
Het boek vraagt om een rustige lezing. De taal, de beelden, de liefde van de stenen voor de mensen – ze vragen er niet eens om, je gaat het vanzelf doen, traag lezen en daardoor inleven en meeleven. Stenen die taal geven aan wat zo moeilijk onder woorden gebracht kan worden en daarmee taal aanreiken aan ieder die met zo’n situatie te maken krijgt.
Vragen
In De onbedoelden groeien Aaf en Annemarieke, tweelingzussen, gescheiden op, elk in een eigen adoptiegezin. Zo heeft de Raad voor de Kinderbescherming het indertijd geregeld toen hun moeder, Claudia, ongehuwd zwanger werd en gedwongen werd afstand te doen van haar net geboren dochters.
De meisjes groeien op in heel verschillende situaties. Pas als ze meerderjarig zijn komen ze te weten van elkaars bestaan. Dat roept natuurlijk heel veel emoties op. En tal van vragen zoals: wie was onze biologische moeder? Wie onze vader?
Speurtocht
Het klikt tussen de zussen en samen gaan ze op zoek. Het levert een verhaal op waar veel in gebeurt. We ontmoeten de weigerachtige en getraumatiseerde biologische moeder, de tobbende biologische vader, de verschillend reagerende adoptie-ouders, een jaloerse zus van Aaf, en zo nog meer.
We lezen over hoe moeilijk het kan zijn om ‘de waarheid’ boven tafel te krijgen. En dat alles in een wervelend verhaal dat zich, anders dan Wat de stenen ons vertellen, juist niet traag laat lezen, integendeel. Als lezer voelde ik me net zo opgejaagd als de zussen tijdens hun speurtocht naar het verleden. Lastig vast te stellen hoe dat komt. Ik doe een poging.
Reporter
Allereerst is er een alleswetende verteller die moeiteloosheid heen en weer springt tussen alle personages en van elk van hen de binnenwereld haarscherp lijkt te kunnen lezen. Die binnenwereld is bijna steeds geëmotioneerd, heftig vaak. Dat komt tot uitdrukking in veel korte zinnen. Dat versnelt het tempo.
Grappig is dan weer wel dat de verteller niet alleen het verhaal vertelt maar soms ook duidelijke keuzes maakt. Het geeft je het gevoel dat je getuige bent van een soort live-verslag door een begenadigde en zeer taalvaardige reporter.
Waar Wat de stenen ons vertellen taal aanreikt voor wie woorden tekort komt, geeft De onbedoelden je de kans om je te identificeren met wie op zoek is naar zijn of haar onbekende wortels.
Clara Dupont-Monod, Wat de stenen ons vertellen. Vertaald door Martine Woudt. Roman. Amsterdam: Meulenhoff 2023 (oorspr. 2021), e-book 99 pag.
Cobi van Baars, De onbedoelden. Roman. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Atlas Contact, 2023, e-bookversie 121 pagina’s
