Voordat de koffie koud wordt
Een originele en aansprekende roman van de Japanse auteur Toshikazu Kawaguchi over een bekend thema: tijdreizen. In dit geval niet als een vorm van science fiction naar verre tijden in de toekomst. Nee, het blijft dichtbij, bij relaties tussen mensen waarin iets niet liep zoals had gemoeten. En waarin de afloop toch weer anders is dan werd gehoopt.
Koffiekeldertje
De roman bestaat uit vier delen, vier verhalen die zich afspelen op steeds dezelfde plek: een klein koffiehuisje, of beter: keldertje zonder ramen. Niet meer dan een paar stoelen en tafels, en een bar waar koffie volgens verschillende bereidingswijzen wordt geserveerd.
Onder het meubilair is er één stoel die het mogelijk maakt om in de tijd te reizen, achteruit, maar ook (zo blijkt) vooruit, naar de toekomst. De lezer wordt meegenomen in vier van deze tijdreizen.
Strenge regels
Dat verplaatsen in de tijd is gebonden aan zeer strikte regels waarover het barmeisje Karzu lijkt te heersen. Een zo’n belangrijke regel is dat het verleden niet ongedaan kan worden gemaakt. Een andere is dat de ‘reis’ (de reiziger blijft aan de stoel gebonden) niet langer mag duren dan de tijd die een kop koffie nodig heeft om af te koelen.
Mocht je als tijdreiziger die beperkte tijdsduur overschrijden, dan word je een geest die de stoel bezet houdt, zoals de lezende dame die elke dag terugkeert om daar plaats te nemen. Wie ook wil tijdreizen moet wachten tot zij naar de toilet gaat, en dat is maar eenmaal op een dag.
Niet alleen de plaats van handeling is eenduidig het koffiekeldertje, ook is het aantal personages beperkt. De personages blijven in hun rol (eigenaar, barmeisje, vaste bezoeker) maar hun interactie wisselt per verhaal.
Welke ruimte?
Ik ga de vier verhalen hier niet samenvatten. Zoals gezegd gaan ze over kleinschalige relaties: tussen twee geliefden, tussen twee echtgenoten, tussen twee zussen en tussen ouder en kind. In die relaties is iets niet goed gegaan.
De tijdreiziger weet dat dingen niet ongedaan kunnen worden gemaakt, maar heeft wel de drang ‘iets’ te doen om (noem het maar) het misverstand (en niet de gevolgen daarvan) op te heffen. Welke ‘ruimte’ levert dat dan nog op? Precies hier ligt voor mij de kracht van de vier verhalen: ze zijn herkenbaar, soms aandoenlijk soms tragisch. Ze laten vooral zijn hoe lastig verhoudingen soms kunnen zijn en hoe die belemmerd worden door onvoldoende openheid, of elkaar ontzien. Dat vond ik heel mooi gedaan.
Verwondering
Al lezend waren er ook momenten dat ik me verwonderde, zoals over hoe de verschillende personages met elkaar communiceren en hoe vaak er stiltes in een dialoog vallen, weergegeven met ‘…’. Heeft dit te maken met de Japanse omgangsvormen die bij ons anders zijn?
Ook verwonderde ik me soms over de herhalingen van de regels (overbodig en handig tegelijk), over het vele uitleggen, over de typering van de personages, bijvoorbeeld door de beschrijving van hun kleding. Er zat voor mijn gevoel soms wat ‘amateuristisch’ in.
Regie-aanwijzing
Achteraf, toen ik de tekst op de achterkant van de omslag las, werd me veel duidelijk: de roman is oorspronkelijk geschreven als toneelstuk. En ja, dan herken je bepaalde passages als regie-aanwijzing zoals ook de setting en het beperkt aantal personen dat het koffiekeldertje bezoekt.
Moraal
Als ik in de Goodreads-ranking sterren zou moeten geven dan aarzel ik tussen drie en vier sterren. Drie omdat de auteur wellicht meer had kunnen maken van het verschil tussen een toneelstuk en een roman, vier omdat de moraal die zo expliciet gegeven wordt aan het slot, me aanspreekt:
‘Mensen kunnen puur met hun hart moeilijkheden in de werkelijkheid, hoe pijnlijk ook, te boven komen. Dus ook al verandert de werkelijkheid niet, zolang de harten van de mensen veranderen, heeft deze stoel ook beslist een belangrijk nut …’
Met andere woorden, ook als de omstandigheden zich niet laten wijzigen, kunnen harten dat wel. De liefde van de ander blijkt dan groter dan verwacht.
Toshikazu Kawaguchi, Voordat de koffie koud wordt. Roman. Vertaald door Maarten Liebregts. Amsterdam: Meulenhoff Boekerij bv 2020, ik las de negende druk uit 2023. 256 pagina’s.
