Diep lezen
Misschien is het ook u niet ontgaan: alom rijzen grote twijfels en zorgen over de leesvaardigheid en het leesplezier van de nieuwe generatie. Beide kachelen achteruit. Er wordt steeds minder door de jeugd gelezen. Tijd voor een heus leesoffensief.
Inderdaad, er klinkt oorlogstaal want allerlei organisaties hebben elkaar gevonden in de strijd tegen de ontlezing. Er is zelfs sprake van een heuse leescoalitie, al sinds 2012 zelfs waarmee de bibliotheekwereld het offensief startte. De Onderwijsraad, de Raad voor Cultuur, de scholen, ze zijn allemaal bereid om een steentje bij te dragen aan het offensief.
Grote boosdoener is, weinig verrassend, het mobieltje. Die werkt als een magneet op de aandacht van de jongeren en trekt alles naar zich toe. Daar kunnen boeken niet of nauwelijks tegenop. Gamen, scrollen, switchen van de ene korte pagina naar de andere. Het moet allemaal snel en het is allemaal even vluchtig. Gelezen wordt er wel, dat is het punt niet, alleen: is dit het type lezen dat jongeren echt voorbereidt op een volwassen deelname aan de samenleving? Precies hier beginnen de zorgen.
Inzicht in hoe onze democratie functioneert, kennis van de wijze waarop onze rechtspraak werkt, de achtergronden van de klimaatcrisis, de oorlog in Oekraïne, en al die andere ‘grote dingen’, je leert ze niet via de 144 karakters van een Tweet. Daarvoor moet je echt langere teksten kunnen lezen, kunnen begrijpen en kunnen doorgronden. Want anders, ik zeg het maar gerust, val je zo maar ten prooi aan complotdenkers, verspreiders van nepnieuws, onruststokers en verwarring-zaaiers. Mensen die er op uit zijn om onze zorgvuldig opgebouwde instituties om zeep te helpen.
Om echt mee te kunnen doen heb je een andere vaardigheid nodig dan snel kunnen scrollen en koppen snellen: die van het diep lezen. Diep lezen wil zeggen dat je in staat bent om een langere tekst te lezen en te begrijpen. Een lang artikel, een essay, een boek (fictie of non fictie, dat maakt niet uit). Dat kost tijd en het vergt concentratie, discipline, noem het maar gerust: uithoudingsvermogen. En ja, dat moet je oefenen. Die vaardigheden komen je niet aanwaaien, die moet je trainen. Hoe beter je getraind bent, hoe beter het diep lezen je af gaat. Je training wordt dus beloond. Met meer dan dat zelfs. Want dit wordt alom genoemd en geroemd als de opbrengst van het lezen van boeken:
- je leert de motieven van andere mensen te begrijpen en zo beter met mensen om te gaan;
- je verbreedt je kennis en scherpt je wereldbeeld aan;
- lezen voor het slapen gaan zorgt voor een betere nachtrust dan naar een scherm kijken;
- lezen maakt je weerbaarder tegen vertellers van sprookjes en onzin;
- lezen traint je vermogen tot redeneren en strategisch denken;
- lezen levert leuke gesprekken op die ergens over gaan.
En dit is nog maar een deel van alle beloningen die je ontvangt als je je smartphone een tijdje weglegt en een boek pakt.
Ik kom nog even terug op die verminderde ervaring van leesplezier. Voor mij staat buiten kijf dat als je tegen je zin een boek moet lezen dat je niet aanspreekt, de zin van dat boek je geheid zal ontgaan. Daarom hoop ik dat docenten, met name in het voortgezet onderwijs niet al te kieskeurig gaan doen en de lol van het lezen belangrijker vinden dan hoge literaire kwaliteit. Wie eenmaal de smaak te pakken heeft belandt vanzelf wel een keer bij ‘het betere boek’.
Als ik de geluiden om me heen goed beluister, zijn veel scholen begonnen met leerlingen een deel van de les zelfstandig stil te laten lezen. Dat geeft de burger moed.
(Dit blog verschijnt gelijktijdig in de Voorschotense Krant)
