Liefde op Cyprus
Het eiland van de verdwenen bomen speelt zich grotendeels af op het eiland Cyprus in de moeilijke jaren rond 1974 wanneer het conflict tussen Grieks-Cyprioten en Turk-Cyprioten escaleert in ongecontroleerd geweld. Het conflict kostte vele burgers, die daarvoor nog vreedzaam als buren naast elkaar stonden, het leven. Met deze tragedie als achtergrond schreef Elif Shafak een prachtig verhaal over een ingewikkelde romance.
Scheiding
Twee andere jaren zijn eveneens van belang: 2000 en 2010. Het heeft te maken met de levens van de drie hoofdpersoon: de Turkse Defne, de Griek Kostas Kazantzakis en hun dochter Ada. In 2010 is Ada zestien jaar oud, haar moeder is dan al enige jaren eerder overleden.
Defne en Kostas zijn nog niet echt volwassen als ze in 1974 een, in de Cypriotische politieke verhoudingen van die tijd onmogelijke liefde aangaan. Ze ontmoeten elkaar in een bijzaaltje van een restaurant dat gerund wordt door een Griek en een Turk die bovendien een geheime liefdesrelatie hebben. Dat komt die twee duur te staan.
Het komt tussen Defne en Kostas tot een ongewilde scheiding als gevolg van het gedwongen vertrek van Kostas naar Londen. Deze scheiding duurt maar liefst 25 jaar waarna de liefde weer opbloeit en Defne meegaat naar Londen waar hun dochter Ada wordt geboren. Aan de hand van hun levens krijgt de lezer kennis van het dramatische conflict dat het eiland tot op heden in twee afzonderlijke delen gescheiden houdt. Maar het verhaal gaat breder.
Heling
Zo lees je interessante informatie over het proces dat beide bevolkingsgroepen bij elkaar zou moeten brengen: het opsporen van verdwenen burgers en vervolgens het opgraven van hun resten opdat families deze op waardige wijze kunnen begraven. In deze, onder VN-vlag uitgevoerde projecten werken vertegenwoordigers van beide bevolkingsgroepen vreedzaam samen. Er gaat een helende werking van uit.
Elif Shafak verbindt aan de politieke verwikkelingen ook enkele andere thema’s zoals de veranderingen in de natuur (de ecologische situatie van een gebied) als gevolg van oorlogen, de mondiale uitstoot van CO2, de opwarming van de aarde en de verandering van het klimaat.
Kostas Kazantzakis is onderzoeker op het gebied van bomen en verwerft daarin geleidelijk een internationale reputatie. Voor de lezer valt vooral zijn onvoorwaardelijke liefde op voor bomen in het algemeen en een speciale vijgenboom in het bijzonder.
Die vijgenboom stond lang in het restaurant waar Defne en Kostas als jongeren elkaar heimelijk ontmoetten. Later neemt Kostas een stek mee naar Londen waarmee de vijgenboom een vroege dood als gevolg van verwaarlozing bespaard blijft en doorleeft als stille getuige van de liefde van Defne en Kostas Kazantzakis.
Nou ja, stil?
Nou ja, stille getuige, in de roman zelf is de vijgenboom uitvoerig aan het woord, misschien wel in de helft van het boek. Trouwens, ook verschillende diersoorten (bij, muis) ontpoppen zich als overbrengers van belangrijke informatie.
Door de vijgenboom het verhaal van deze liefde en van de geschiedenis van Cyprus te laten vertellen heeft de auteur een origineel perspectief gekozen. Ik heb daarvan genoten omdat het Shafak in staat stelde heel veel ecologisch relevante dingen te vertellen over hoe bomen (en ook allerlei diersoorten) reageren veranderingen op hun omgeving. Ik vond het erg interessant om dit te lezen, en vaak ook grappig omdat de vijgenboom soms forse kritiek levert op de eenzijdige en vooral beperkte manier waarop de mens naar de natuur kijkt of daar zelfs helemaal geen rekening mee houdt.
Die aandacht voor de natuur van Shafak kan als een modieus trekje opgevat worden, maar dat beeld heb ik er niet bij. Het overtuigt me zoals ook de fascinatie van hoofdpersoon Kya Clark voor de werking van de getijden in Delia Owens’ Daar waar de rivierkreeften zingen overtuigt. Shafak geeft trouwens aan het eind uitvoerig de door haar geraadpleegde bronnen.
Spreekwoorden
En dan is er nog dochter Ada, een aansprekend type om van haar flamboyante tante Meryem nog maar te zwijgen. Wat een open en tegelijk kwetsbaar type! En wat heerlijk, al die leuke spreekwoorden die Meryem er uit gooit. Er is zelfs een heel hoofdstuk naar genoemd en dat was smullen! Ik geef wat voorbeelden:
God heeft lage takken gemaakt voor vogels die niet zo goed kunnen vliegen.
Een kaasschip kan niet uitzeilen op alleen maar woorden.
De beer kent zeven liedjes en ze gaan allemaal over honing.
Als God een arme ziel blij wil maken, laat hij hem zijn ezel losmaken en daarna helpt hij hem om hem weer terug te vinden.
‘Zwaar’
Ondanks allerlei lichtvoetigheden zoals de vertellende vijgenboom, de tante en de expressieve en directe Ada, is het onderliggende drama (het politieke conflict maar ook de relatie tussen Defne en Kostas en wat de langdurige scheiding bij Defne teweeg bracht) volop aanwezig. Het verhaal is dus best ‘zwaar’ en toch voelt dat door restijl en toon niet als een last. Ik moest denken aan de roman van Jonathan Safran Foer, Extreem luid & ongelooflijk dichtbij waarin het drama van de aanslag op de Twin Towers vanuit een origineel perspectief (een autistische jongen die op zoek gaat naar het slot op de sleutel die hij heeft gevonden in de hoop dat dit hem dichter bij zijn vader brengt), wordt verteld. Ook daar een bijzonder perspectief om het drama draaglijk te houden.
Op Goodreads gaf ik vijf sterren, het maximum.
Elif Shafak, Het eiland van de verdwenen bomen. Vertaling uit het Engels door Manon Smits. Amsterdam: Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2021, ik las de tweede druk uit 2022, 369 pagina’s.
Het boek is te koop of te bestellen bij uw lokale boekhandelaar of bij managementboek.nl.
