De zwarte koningin

De zwarte koningin

Een historische roman over een Italiaans-Franse koningin-moeder die een motto meekrijgt ontleend aan Machiavelli – nou dan weet je het wel. Intriges en machtsspelletjes staan je dan te wachten. En toch, het is Catharina Botermans gelukt een beeld te schetsen van Catharina de’ Medici dat toch net iets verder gaat dan dat.

Ze was na de dood van haar man, Hendrik II, altijd in het zwart gekleed, deze weduwe van de Franse koning en moeder van de zwak opererende koning Hendrik III van Frankrijk, telgen uit het geslacht Valois. We bevinden ons in Frankrijk dus, in de zestiende eeuw. Catharina leefde van 1519 – 1589, een periode van grote verdeeldheid onder de Franse adel met de bekende hugenotenoorlogen tot gevolg. Ronduit berucht is het voorval dat bekend staat als de Bartholomeusnacht, de nacht van 23 op 24 augustus 1572. Tijdens het huwelijk van Catharina’s dochter Margaretha met de calvinistische Hendrik van Navarra vond onder leiding van de streng katholieke Franse hertog Van Guise een massale slachting plaats onder de (protestantse) hugenoten.

In de roman komt de suggestie aan de orde dat het Catharina de’ Medici is geweest die hier op de achtergrond de aanstichtster van was. Het knappe van schrijfster Catharina Boterman is, dat ze de conclusie aan de lezer laat, maar die wel stuurt. Veel hugenoten ontvluchtten na deze dramatische nacht Frankrijk en vestigen zich in onder meer de Nederlanden die op dat moment in oorlog waren met de Spanjaarden.

Het verhaal over Catharina de’ Medici begint in de roman als ze al op leeftijd is, zeg maar midden zestig. Ze wordt afgebeeld als een zwaarlijvige vrouw, verzot op veel en lekker eten, maar bepaald niet in de pensioenstand. Ze houdt nauwlettend in het oog hoe haar zoon, de vigerende koning van Frankrijk het eraf brengt. Ze volgt alles, weet alles en is (wat we nu en ook in de roman noemen): een strategisch denker bij uitstek. Daartoe maakt ze graag gebruik van de diensten van een van haar hofdames, Fiora Salviati, dochter van de koninklijke bibliothecaris die zij steeds meer inzet als haar vooruitgeschoven ogen en oren. Het is vanuit de bril van deze Fiora Salviati dat Botermans de lezer meeneemt in deze laatste jaren van het leven van de zwarte koningin. 

Fiora valt voor de koningin die fysiek steeds zwakker wordt. Ze is buitengewoon loyaal en tot erg veel, maar niet tot alles bereid. Zij, Fiora dan, moet schipperen tussen een strategische verloving met een hoge edelman enerzijds en haar liefde voor de schildergezel Amadee anderzijds en dat is nog een heel gedoe. Afijn, het is een verhaal vol intriges met de opdracht om iemand te vermoorden toe. Aan het eind van het boek is de koningin overleden, is Fiora gevlucht en sprankelt er lichte hoop op een verlate liefde met de schildersgezel.

Wat me plezier gaf bij het lezen:

• De vaak scherpe dialogen tussen met name Catharina en Fiora en tussen Fiora en de dwerg en hofnar Guillaume. De reacties over en weer zijn vaak raak. De gesprekspartners dwingen elkaar, ondanks de beleefde formuleringen, tot duidelijkheid en openheid.

• De concentratie of focus zo je wilt op een belangrijk dilemma voor Fiora. Mag je, als je als moeder denkt dat een belangrijk adviseur een slechte invloed heeft op je zoon, i.c. de koning van Frankrijk, mag je die adviseur dan vermoorden als je meent dat het landsbelang hiermee gediend is? En wat als dat (vermeende) landsbelang samenvalt met het familiebelang: de continuïteit van de troon voor het huis Valois? Het lijkt een ethisch dilemma dat voor ons misschien niet zo ingewikkeld is, maar bekijk dit eens vanuit het perspectief van Catharina? Botermans weet dit mijn inziens scherp neer te zetten. Het citaat van Machiavelli is wat dat betreft een uitstekend gekozen motto: ‘Een man die zich altijd en overal goed betoont, gaat noodzakelijk te gronde te midden van zovelen die niet goed zijn. Daarom moet een heerser wanneer hij zich wil handhaven, leren om niet goed te zijn.‘

• Botermans laat Catharina de’ Medici haar eigen houding ten aanzien van de spanningen tussen de katholieken en de protestanten omschrijven als het zoeken naar een balans, terwijl haar rol in de geschiedschrijving toch meer geduid wordt als een verdeel- en heerspolitiek. Dat laatste sluit ook aan bij de adviezen die Machiavelli meegeeft aan de vorst. Daarom is het tegelijk verrassend en getuigend van psychologische inzicht dat Boterman het over een andere boeg gooit en de zelfrechtvaardiging van de zwarte koningin anders benoemt.

• Door te kiezen voor een hofdame/vertrouwelinge als perspectief krijgt de lezer een mooi beeld van Catharina. Haar zielenroerselen blijven de lezer bespaard, haar strategisch inzicht wordt er goed door geprofileerd.

• De taal is eigentijds met uitdrukkingen die meer uit deze tijd zijn dan uit het verleden, maar storend is dat niet, integendeel. Meer in het algemeen vind ik de schrijfstijl van Botermans prettig: zuivere taal met woorden die een zekere afstand scheppen en dat is wel passend voor de situatie.

Kortom, een plezierig leesbare en interessante roman!

Het boek is te koop of te bestellen bij uw lokale boekhandel en bij managementboek.nl.