De grote drie

De grote drie

‘De grote drie’, zo kreeg mijn generatie de namen mee van Harry Mulisch, Willem Frederik Hermans en Gerard Reve. Drie iconen van de Nederlandse literatuur in de tweede helft van de vorige eeuw. Hun positie was in die tijd onaantastbaar.

Eye-opener

Het zal omstreeks 1968 zijn geweest toen ik als 17-jarige een lezing bijwoonde van Harry Mulisch. Ik herinner me dat hij toen al (en later vaak herhaalde) dat niet hij als auteur maar het verhaal zichzelf schrijft. De auteur houdt de pen vast en is de eerste lezer van zijn eigen nieuwe roman. Ook veel andere schrijvers vertellen dat ze dit zo ervaren. (En deze verhaaltjesverzinnende vader, nu opa herkent het maar al te goed. Je begint met een woord en dan rolt er vanzelf een verhaal uit.) Niettemin, in 1968 was het een eye-opener voor me. Na afloop zag ik Mulisch wegrijden in een open sportwagen. Mulisch was in die jaren al een gevierd schrijver met een groeiend oeuvre maar zijn bestseller De aanslag en zijn topstuk De ontdekking van de hemel moesten toen nog geschreven worden, beide fantastisch boeken die ook allebei verfilmd werden.

Tegen-roman

Willem Frederik Hermans had in die jaren al flink naam gemaakt met Het behouden huis (1952) en De donkere kamer van Damokles (1958). Toch was het in mijn studietijd (1970-1978) vooral Nooit meer slapen (1966) dat de aandacht vroeg. Onlangs herlas ik de twee laatstgenoemde boeken met genoegen, maar eerlijk gezegd, ik zou er nu niet meer opkomen om Hermans te nomineren voor een plekje tussen de grote drie. Deze week is trouwens de laatste week van het Willem Frederik Hermans-jubileumjaar. Het is 100 jaar geleden dat hij werd geboren – een reden voor allerlei activiteiten zoals tentoonstellingen, studies over Hermans en zelfs de verschijning van een ‘tegen-roman’ als reactie op Nooit meer slapen: Het Noorse misverstand van Willem Frederik Hermans geschreven door Siep Kooi. Hierin speelt Kooi net als Hermans een vernuftig spel met realiteit en fictie door de hoofdpersoon uit een passage van pakweg 5 pagina’s uit de roman een centrale plaats te geven. Met originele vondsten!

Velen zullen zich Hermans herinneren om zijn eindeloze gekibbel met iedereen. Men zegt wel eens dat het moeilijk was om lang bevriend met hem te blijven. Niet alleen als romancier, ook als polemist verdiende hij zijn sporen, al vermoed ik niet dat velen nu nog geïnteresseerd zullen zijn in zijn hatelijkheden.

Leeslijsten

Werk van Mulisch en Hermans prijkt ook heden ten dage nog op de leeslijsten van Havo-VWO-scholieren. Het behouden huis en De donkere kamer van Damokles van Hermans en De aanslag van Mulisch worden nog veel gelezen, zoals blijkt uit een groot onderzoek van Jeroen Dera. De naam van Gerard Reve kom ik in die lijsten van veelgelezen en/of hooggewaardeerde boeken niet tegen.

Gerard Reve, als auteur ooit begonnen als Gerard van het Reve, werd vooral bekend door De avonden. Iemand die net als de andere twee auteurs, de publiciteit niet schuwde en opkwam voor de verbeeldingsvrijheid van de schrijver. De vrijmoedigheden die hij zich veroorloofde in zijn spreken over God leidden tot rechtszaken, maar nooit werd hij veroordeeld. Eerlijk gezegd, ik ben geen fan van zijn proza. Vooral het latere werk is me te mooi-schrijverig. Maar zijn gedichtenbundel Nader tot u bevat gedichten van stilmakende schoonheid. Zoals ‘Dagsluiting’:

Eigenlijk geloof ik niets,/ en twijfel ik aan alles, zelfs aan U./ Maar soms, wanneer ik denk dat Gij waarachtig leeft,/ dan denk ik, dat Gij Liefde zijt, en eenzaam,/ en dat, in zelfde wanhoop, Gij mij zoekt/ zoals ik U.

(Dit blog verschijnt gelijktijdig als column in de Voorschotense Krant van eind augustus 2022)