Scherven slijpen
Na Crisis of kruispunt (2017) en Open deuren (2019) is er nu Scherven slijpen – een nieuwe bundel opstellen waarin Paul Misdorp reflecteert op grote vraagstukken die ons als samenleving bezig houden. Het is een bundel die de lezer uitnodigt verder te denken dan hij of zij geneigd is te doen.
Bewaren
De bundel Scherven slijpen bestaat uit een verzameling eerder gepubliceerde blogs op de site van Misdorps bedrijf Vinndt (met dubbel n dus). Het zijn blogs en geen columns; het is goed om dit verschil te markeren. Columns hebben een beperkte omvang en in de regel een anekdotische aanleiding of spelen in op een trendy discussiepunt. De blogs van Misdorp reiken breder en dieper. Je kunt ze wat mij betreft vergelijking met beschouwingen als die van een filosoof Bas Heijne of een psycholoog Paul Verhaghe. Ze gáán ergens over, ze blijven je bij, je bewaart ze. Met andere woorden: wanneer wordt Misdorp eindelijk ontdekt door een van de grote kwaliteitskranten die we in Nederland hebben?
Misdorp studeerde sociale geografie en sociale filosofie en dat is goed te merken aan de onderwerpen die hij kiest en aan de manier waarop hij die bespreekt. En aan dat laatste zit ook een prettige didactische kant. Laat ik dit duidelijk maken.
Werkwijze
De onderwerpen die Paul kiest zijn direct verbonden met de actualiteit: COVID-19, klimaatcrisis, de landbouw, de ecologie, vertrouwen in de politiek, burgerparticipatie. Onderwerpen dus op het gebied van economie, staatsinrichting, recht. Denk bijvoorbeeld aan de Participatiewet of aan de Omgevingswet: wat is er voor nodig om die te laten slagen? Wat verwachten burgers en politici dan van elkaar? Hoe zijn burgers te interesseren voor de publieke zaak, voor dingen waar we allemaal wat aan hebben en die in het belang zijn van een rechtvaardige en op duurzaamheid gerichte samenleving?
Misdorp brengt voor een gekozen casus vaak eerst in kaart wat er aan de hand is (‘waar gaat het over?’) en reflecteert vervolgens op de geschetste situatie. Door deze reflecties tilt hij het onderwerp op een hoger plan, hoger dan dat van de hype of van de snelle, goedkope mening.
Deze analyse, deze verdieping vindt vaak plaats aan de hand van wat een bepaalde denker ons mogelijk te zeggen heeft. Neem Hannah Arendts, Bruno Latour, Susan Neiman, Martha Nussbaum, Hans Jonas, … Ook zoekt hij inspiratie bij kunstenaars als Anselm Kiefer en Willem van Genk, Banksy, …
Hun inzichten bieden nieuwe perspectieven of nieuwe denkkaders, bijvoorbeeld op het gebied van de onze zelfwaarneming of op het gebied van de ethiek (‘toekomstethiek’). Misdorp sluit vervolgens af met de expliciete vraag: ‘wat kunnen we hiervan leren?’ met impliciet ook het antwoord op de vraag: ‘wat staat ons dus te doen?’
Transitie
Misdorp mag dan kritisch zijn over het onvermogen van de politiek om echt op lange termijn te denken en het varen op routines los te laten, of kritisch over leiderschap dat alleen denkt in kortetermijnwinsten, hij is zeker geen cultuurpessimist. Misdorp wijst er bij herhaling op dat we in een overgangsperiode zitten, een periode van transitie. We merken in deze tijd hoe kwetsbaar we zijn en hoe kwetsbaar de wereld om ons heen, de natuur, is. Dat kan ons onzeker maken en daar valt niet aan te ontkomen. We moeten dingen uit het verleden opgeven omdat ze onhoudbaar zijn geworden en de aarde uitputten, en we moeten nieuwe wegen voor onszelf en met het oog op de generaties na ons, verkennen. We moeten durven loslaten en tegelijk het nieuwe en nog onbekende durven omarmen. Een stevige opgave!
Constructief
Steeds klinkt in de verkenningen de hoop dat verantwoordelijke partijen (politiek, burgers en burgerorganisaties, bedrijven) daadwerkelijk hun verantwoordelijkheid nemen door samen te werken en door samen naar oplossingen voor problemen te zoeken. Dat kan alleen als die partijen elkaar de ruimte geven, elkaar stimuleren, elkaar faciliteren.
Misdorp spreekt herhaaldelijk of de wenselijkheid van tussenstructuren. En ja, daar speelt leiderschap natuurlijk een belangrijk rol. Misdorp gelooft in de kracht van het collectief, in creativiteit, in een na te streven evenwicht van belangen, in de corporatieve gedachte dus. Hij nodigt je uit om niet als een cynicus of langs de kant staand commentaar te geven, maar om je te verbinden met anderen, met groepen die constructief willen samenwerken.
De beide woorden uit de titel, scherven en slijpen, symboliseren in hun combinatie uitstekend waar het ten diepste om gaat: hoe het verleden met de toekomst te verbinden en wat betekent dat voor wat ons in het heden te doen staat?
Overigens viel me op dat Misdorp in mijn waarneming weinig ingaat op de rol van de grote brancheorganisaties, van al die clubs die nu geacht worden bepaalde bedrijfstakken te vertegenwoordigen. Persoonlijk heb ik wel eens ambivalente gevoelens bij dit soort organisaties. Hoe onafhankelijk van de overheid durven ze te zijn? Hoe dicht staan ze echt bij hun leden? Van wie komen nieuwe initiatieven: van dit soort clubs of van organisaties van buiten ‘het circuit’? Ben benieuwd of Misdorp hier in de toekomst over gaat schrijven.
Uitdaging
Toen ik de bundel uit had, was ik me sterk bewust van een persoonlijk tekort of liever opgave: te vaak neem ik dingen voor wat ze zijn en vraag ik me niet of te weinig af: wat is hier precies aan de hand? Wat zijn, als ik alle juridische en sociale complexiteit even wegdenk, de principes die aan een oplossing van het probleem ten grondslag zouden moeten liggen? Op welke waarden zou een duurzame en toekomstgerichte oplossing gebaseerd moeten zijn? Met andere woorden: waar gaat het ten diepste om?
Het zal duidelijk zijn dat ik deze bundel graag bij iedereen aanbeveel die op enigerlei wijze betrokken is bij toekomstverkenningen, bij transities, bij leiderschapsontwikkeling, bij … nou ja, het alledaagse leven.
Paul Misdorp, Scherven slijpen. ISBN 978 90827 3122 4. Het boekje kost inclusief verzendkosten 12.50 euro en is te bestellen via info@vinndt.nl of per mail naar p.misdorp@ live.nl.
Deze recensie verschijnt gelijktijdig ook op harmklifman.nl.
