Leesplezier in vakantietijd -1-
Vakantie betekent voor mij: meer lezen dan gebruikelijk. Het betekent ook: rustig de tijd nemen om te overdenken wat het was dat het lezen van een boek plezier gaf. De vakantie is nog niet om maar de stapel gelezen boeken ‘dwingt’ me tot een eerste reflectie.
De boekendief
Het begon met De boekendief van Zusak, een bijzonder boek dat speelt in het Duitsland van Hitler (de aanloop en de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog). Het is pure fictie, alleen al door de keuze voor de verteller: de dood die de zielen van gewoon overledenen en van gesneuvelden komt halen. Zijn quasi nuchtere overpeinzingen drukken je wel met de neus op de vaak bizarre feiten. Toch is de dood niet de hoofdpersoon, hij is verteller van het verhaal van een meisje in de jaren 10 – 14 jaar, Liesl. De lezer krijgt de gruwelen van de oorlog mee in hun effect op dit meisje. Hoe ze in feite overleeft door te lezen, ’s nachts met haar pleegvader, in de schuilkelder als ze voorleest en daardoor rust brengt in de panische situatie, hoe ze boeken steelt bij de vrouw van de burgemeester die dit wel doorheeft en oogluikend toestaat. We lezen ook hoe haar pleegouders weerstand bieden aan de verleidingen van het Nazi-regiem en een Joodse onderduiker herbergen in hun kelder.
Waardoor beleefde ik plezier aan dit boek?
- Door de keuze voor de verteller: de dood, die in dit boek niet verschijnt als een afschrikwekkend personage zoals we dat in bijvoorbeeld Middeleeuwse voorstellingen zo vaak zien, maar als een poëet, een dichter die gedurig heel lyrisch is en dan de wereld om zich heen uitdrukt in kleuren.
- Door de schetst van Liesl’s pleegouders: de vader die echt een vader voor haar is, vanaf de eerste dag, en de moeder die aanvankelijk hard en bits is maar het hart op de goede plek heeft. Als lezer ga je van beide houden.
- Door de veerkracht van het meisje, de moed, de levensdrang, het willen overleven van het trauma van de dood van haar broertje.
- Door de stijl van de auteur die daardoor heel wisselende lezersreacties uitlokt, zoals me bleek uit de reviews op goodreads.com. De boekendief is pure fictie, de taal is vaak zwevend, suggererend, evocerend, lyrisch. Kan dit in een boek over de oorlog? Wat mij betreft: wel op de manier waarop Zusak dit doet. Want ondertussen zijn de permanente dreiging en wanhoop, de verstoring van de vrede en het verlies van de menselijkheid, constant nabij en is het aan de lezer om die te zien.
Zie ook de boekbespreking op deze site.
Vladiwostok!
Daarna las ik Vladiwostok! van P.F. Thomése – het contrast kon niet groter zijn. Als je van satire houdt en tegen het seksisme van de in de roman samenwerkende midlife-mannen kunt, dan is het af en toe echt grinniken om het beeld dat Thomése schetst van de Haagse politieke stolp. Politieke ambities van Hans Portielje en content van communicatiestrateeg Fons Nieuwenhuis gaan lange tijd innig verstrengeld en succesvol samen. Ongelooflijk hoe dit twee denken: maatschappelijk betrokken voor de bühne maar volstrekt narcistisch en seksistisch op alle momenten daarbuiten. Om nog maar te zwijgen van het totale gebrek aan zelfkritiek en aan empathie voor wat er in de wereld echt gebeurt. En hoe Fons omgaat met het gegeven dat hij ook buiten zijn huwelijk met televisiester en mede eigenaar van het communicatiebureau dat ze samen hebben, twee kinderen heeft rondlopen. En ja, Thomése is een meester in het overdrijven, in het creëren van deze over the top personages. Nogmaals, het is satire op een politieke werkelijkheid die meer aandacht heeft voor beeldvorming dan voor feiten.
Waardoor beleefde ik plezier aan dit boek?
- Het is een verhaal dat in allerlei opzichten teveel is (en dat is eigen aan satire). De overdrijving als stijlfiguur die bijna doorlopend wordt ingezet. Wie heeft er nu twee kinderen buiten zijn huwelijk bij twee verschillende vrouwen.
- Thomése’s kracht ligt voor mij in de soepele taal. Het boek leest als een trein. Wat opvalt zijn de vaak korte zinnen, soms maar een paar woorden. Dat genereert vaart en suggereert een zekere hijgerigheid die heel goed past bij het wereldje waarin Fons en Hans leven.
- Het verhaal is al met al uiterst oppervlakkig, zoals alles wat Hans en Fons uitspoken. Zou dit het beeld zijn dat Thomése met deze roman wil communiceren over de echte wereld van politiek en communicatie? Dat die net zo ver van de realiteit afstaat als Vladiwostok van Amsterdam?
De druiven der gramschap
John Steinbecks De druiven der gramschap is echt een klassieker die die aanduiding wat mij betreft ten volle verdient. Ik schreef er op deze site een apart stukje over, naar aanleiding van de citaat van Mark Twain.
Contrapunt
In Contrapunt weeft Anna Enquist twee verhaallijnen vakkundig dooreen. Hoofdpersoon is ‘de vrouw’, een pianiste, die zich zet aan het instuderen van de Goldbergvariaties van J.S. Bach en die ook terugkijkt op het verleden, van haarzelf, haar gezin en in het bijzonder op het leven van haar dochter. Ze rapporteert over hoe elke variatie opnieuw uitdaagt om tot het uiterste te gaan, technisch maar ook door de verschillende sferen van de variaties. Ze verbindt die sferen met herinneringen aan fases in het leven van haar dochter of van het gezin.
De rapportages over het instuderen waren voor mij wel erg (piano-/muziek-)technisch maar dit verhinderde niet de bedoeling ervan te begrijpen.
De herinneringen aan de dochter lopen (je wist het als lezer al) uit op het tragische dodelijke ongeluk op 27-jarige leeftijd. ‘De vrouw’ vertelt het zakelijk en in feite indirect, via het citeren van passages uit het rechtbankverslag.
Waardoor beleefde ik plezier aan dit boek?
- Het was mooi om te lezen hoe de vrouw telkens bij elke nieuwe variatie worstelt met de meest passende wijze van uitvoering, bepaald door de sfeer. Haar keuzes maakt ze weloverwogen al twijfelt ze soms omdat aan Bach in al zijn grootheid als componist misschien wel iets anders voor ogen zou hebben gestaan.
- De manier waarop de vrouw reflecteert op haar moederschap, zich steeds bewust van haar rol en verantwoordelijkheid en tegelijk van de beperkingen die iedere opvoeder ervaart als het gaat om het geluk van je kind. Zoals wanneer de dochter niet door de test voor de zangopleiding komt: wie lijdt hier het meest?
- De liefde waarmee de moeder haar dochter schildert, de energie, de levensdrift.
- Misschien kun je het geen ‘plezier’ noemen, maar ik heb wel bewondering voor de ingehouden en gecontroleerde emotie waarmee die toch dramatische verhaal verteld wordt. Het is duidelijk een verhaal waarin autobiografische elementen en fictie goed samen gaan. De keuze voor ‘de vrouw’ en niet voor ‘ik’ zal dit zeker hebben bevorderd. Daardoor wordt het geen tranentrekker en kon ik als lezer meeleven met wat haar/hen overkwam.
In een volgende bijdrage ondermeer werk van Thomas Verbogt, Hugo Claus, Rascha Peper, Annelies Verbeke en Herman Koch.
Verwijzingen:
Markus Zusak, De boekendief. Vianen-Antwerpen: The House of Books 2007 (eerste druk), oorspr. 2005. Ik las de derde druk uit 2008.
P. F. Thomése, Vladiwostok! Amsterdam-Antwerpen: Uitgeverij Contact, 2007.
Anna Enquist, Contrapunt. Roman. Amsterdam: Uitgeverij De Arbeiderspers, 2009.
