Lezen in tijden van Netflix
Gaat het boek het redden met tegenstanders als Netflix, Videoland, Instagram en Youtube? Blijven we bereid om regelmatig de streamingdiensten en social media te laten voor wat ze zijn om onszelf te laten meevoeren in een imaginair verhaal dat we onszelf al lezend voortoveren? Heeft het boek überhaupt een verdediging nodig?
Lofzang
Als het aan de Duitse journaliste, schrijfster en televisiepresentatrice Felicitas von Lovenberg ligt heeft het boek in feite geen probleem. Lezen heeft zoveel krachtige eigenschappen, je hoeft ze maar te vernemen en je bent overtuigd. Von Lovenberg schreef dan ook op een lyrische toon een lofzang op het lezen. Ze zet alle bekende argumenten die pleiten voor het belang van het lezen van boeken, keurig op een rij: je leert er veel van, je leert je te verplaatsen in een ander, je oefent in empathie, het is goed voor je (geestelijke) gezondheid, je leeft er zelfs langer door. En voorlezen is belangrijk voor de ontwikkeling van de woordenschat van kinderen. Lezen kan zelfs je relatie redden. En dit zijn er nog maar een paar. Het is een heerlijk verhaal om te lezen, maar ja, wie al overtuigd is ….?
Oefenen
Om een indruk te geven van haar verteltrant geef ik een paar representatieve passages:
‘Doordat de literatuur ons onszelf doet vergeten en ons tegelijkertijd in aanraking brengt met andere manieren van leven, met andere karakters, gevoelens, overtuigingen en lotgevallen alsof het de onze zijn, nodigen meesterwerken ons als vanzelf uit tot vergelijken. Door het contact met anderen brengen ze ons in contact met onszelf.’
‘Lezend ervaren we niet alleen de wereld en onszelf op een unieke manier, maar oefenen we in de loop der tijd eigenschappen en deugden die ons verder helpen in het leven. (…) hardnekkigheid, nieuwgierigheid, geduld, uithoudingsvermogen, moed, trots, matiging en rechtvaardigheid.’ (aldus ook Damon Young)
‘Grote literatuur herken je aan de huivering die je bevangt als je het leest, aan het feit dat het je niet alleen geestelijk, maar ook emotioneel raakt.’
Inderdaad, wie al een lezer is hoeft niet overtuigd te worden. En wie het niet is, zal die zich laten overtuigen door een lofzang? Of is dan zwaarder geschut nodig? Resultaten van empirisch onderzoek bijvoorbeeld? Von Lovenberg geeft af en toe een vage verwijzing naar onderzoek, maar de meeste argumenten ontleent zij aan de literaire auteurs die ze citeert. Haar lofzang is een lofzang, een eerbetoon en geen rationeel vertoog dat het moet hebben van goed onderbouwde argumenten.
Meer van hetzelfde dus na Alberto Manguel en al die anderen; ik denk ook aan Connie Palmens, Het geluk van de eenzaamheid?
Houdbaarheidsdatum
Ik las een paar gedachten die nieuw voor me waren, zoals over boek of film. In eerdere blogs op deze site kwam dit al aan de orde. Grappig en terecht lijkt mij de waarneming dat oude boeken toch fris kunnen overkomen als men ze leest, terwijl de verfilming van dat boek sneller gedateerd raakt dan de tekst. Beelden hebben een andere houdbaarheidsdatum dan woorden.
Herkenning
In boeken als dit komt ook altijd de vraag aan de orde of het papieren boek het gaat afleggen tegen het digitale boek en de e-reader. Von Lovenberg noemt een paar mooie redenen ten gunste van het boek. De eerste herken ik zo! Namelijk dat een boek altijd jouw boek wordt, een uniek exemplaar, met jouw vouwen, kruimels, aantekeningen en zo nog meer. Het digitale verhaal blijft altijd iets dat niet echt van jou wordt. En een andere reden: je onthoudt anders, bij het papieren boek veel minder vluchtig, dieper dus en beter.
Zoals gezegd, ik herkende veel van wat ik eerder las bij Alberto Manguel. Dezelfde lovende woorden, dezelfde verwijzingen naar bekende boeken en wereldberoemde auteurs. En altijd weer dezelfde namen. Ik begrijp dat dit handig is als je hoopt dat je boek het internationale publiek haalt. Het levert in bredere kring herkenning op. Maar anderzijds, wie graag (ik noem maar wat) Nederlandse auteurs leest, zou ook wel eens een verwijzing willen zien naar een auteur of boek waar je vertrouwd mee bent.
Ah, nee, niet getreurd, want precies deze site, blijmeteenboek.nl is bedoeld om in deze lacune te voorzien!
Felicitas von Lovenberg, Lezen in tijden van Netflix. M.m.v. Jet Steinz. Amsterdam: Cossee 2019, 140 pg.
