De overlevenden
Romans van Scandinavische schrijver hebben vaak een bijzondere sfeer, valt me op. Het is er vaak donker, een besneeuwd landschap, overal bos en water. De sfeer is onheilspellend. Zo ook in De overlevenden van Alex Schulman. Een verhaal dat met een omgekeerde (terugwerkende) tijdlijn naar een bijzonder slot toewerkt. Na afloop vraag je jezelf als lezer af of je wat gemist hebt en ga je terugbladeren.
Drie broers
Een vakantiehuisje op een landtong in een van de fjorden van Zweden. Drie broers brengen er met hun ouders altijd de vakanties door. Nils, die zich gemakkelijk terugtrekt, Pierre de emotionele en Benjamin de observator en de figuur vanuit wiens blik de helft van het verhaal wordt verteld. Inderdaad de helft want er zijn twee verhalen: dat van de drie broers die, nu volwassen, nog een keer naar het vakantiehuis terug gaan om de as van hun overleden moeder te verstrooien en de jeugdherinneringen door de bril van Benjamin. En bij dat laatste weet je: als de auteur je laat kijken door de ogen van een kind dan moet je extra alert zijn op details.
De beide verhalen gaan in hoofdstukken om en om. Het verhaal rond de verstrooiing van de as gaat in elk volgend hoofdstuk in de tijd verder terug. Dit creëert een bijzonder soort spanning omdat je als lezer steeds vermoedt dat er nog iets komt.
Verval
De vader en de moeder: ze drinken veel, ze hebben vaak ruzie, en gaande het verhaal verwaarlozen ze de kinderen steeds meer: slechte voeding, versleten kleren. Het gezin raakt echt in verval en er gebeuren onbegrijpelijke dingen.
Er is dat rare verhaal over die veel te zware zwemwedstrijd waartoe de vader de drie jongens opdracht geeft. Een wedstrijd die de jongens bijna de kop kost als gevolg van uitputting. Als ze eindelijk terug zijn, is de vader allang met andere dingen bezig. Er wordt met geen woord meer over gerept.
Het is maar een van de vele details die maken dat je je afvraagt: wat speelt hier?
Waarom die titel: De overlevenden?
Waarom vertrekt Nils onmiddellijk na zijn examen van de middelbare school?
En neem de woede van de moeder als haar zoons haar voor haar verjaardag een poes geven en Pierre aan haar voorstelt die poes Molly te noemen.
Dan is daar het drama bij het transformatorhuisje wanneer Benjamin met Molly in de armen naar binnen gaat en zijn broer uitdaagt door steeds dichter bij de kabels te komen.
Wat gemist?
Er wordt ook een heleboel niet verteld. Zo blijft onduidelijk wat voor werk de vader en de moeder doen of waar ze wonen als ze niet op vakantie zijn. Hun reactie op de tragedie kom je alleen te weten door de waarnemingen van Benjamin die vooral oog heeft voor zijn moeder, voor haar ingewikkelde gedrag. Benjamin ontwikkelt een antenne voor gemoedstoestanden die hem in staat stelt al stemmingen te voorspellen voordat de betrokkenen zelf daar weet van hebben. Dan weet je als lezer dat dit kind permanent onder spanning leeft.
Nogmaals, na afloop vraag je je af of je wat gemist hebt. Ik bladerde inderdaad terug en herlas alle passages die relevant zijn voor het drama. Ondanks de kracht van het verhaal, want dat bezit het onmiskenbaar, voelde ik me een beetje misleid, maar dat zal de intentie van de auteur niet zijn. Ik heb niet echt wat gemist, het zit anders. De enige verklaring die ik kan bedenken is dat ook Benjamin zo getraumatiseerd is dat zijn blik op het gebeuren alleen in verhulling verhaald kon worden.
Alex Schulman, De overlevenden. Vertaling Angélique de Kroon. Amsterdam: De Bezige Bij, 2021, 240 pag. Het boek is te koop of te bestellen bij uw vertrouwde boekhandelaar en bij managementboek.nl.