Fortuna’s kinderen
Dat Annejet van der Zijl een ervaren schrijver van literaire non-fictie is, behoeft geen betoog meer. Haar veelgeprezen biografieën van onder meer Annie M.G. Schmidt en Prins Bernhard zijn bekend. In Fortuna’s kinderen. Een trans-Atlantische familiekroniek is ze opnieuw op de biografische toer. We volgen twee generaties van een zeer succesvolle familie met uitlopers naar volgende generaties tijdens hun leven in zowel de VS als Nederland.
Goldrush
Het verhaal bestrijkt de hele 19de eeuw met uitlopers naar de 20ste eeuw. Het omspant een periode waarin in beide continenten veel gebeurde: verschillende economische malaises, misoogsten en hongersnoden, de ontdekking van goud (Goldrush), een economie die draait op slavernij, een enorme emigratie vanuit Europa naar de VS, de onstuimige economische ontwikkeling van de VS, verschillende beurscrises, een burgeroorlog, branden in de steden, …. De van oosprong Westlandse familie Herkckenrath resp. De Fremery die we in deze kroniek volgen, heeft er allemaal mee te maken gekregen. Noem het een samenballing van de grote geschiedenis in het leven van een enkele familie.
Vergankelijkheid
Deze familiekroniek bevestigt het beeld dat vaker oprijst uit familiegeschiedenissen: succes, bereikt door een of twee ambitieuze generaties die werkelijk alles voor elkaar krijgen wat ze maar willen, dankzij hun tomeloze energie, hun vindingrijkheid, hun vasthoudendheid en slagvaardigheid. En wat me in dit boek ook opviel: door de veelzijdigheid van deze generaties. Die het lukt om door noeste arbeid veel geld en goederen te verwerven. Die daarvan kunnen genieten maar ook een diep besef hebben van de moeite die het heeft gekost om het te verkrijgen. Die gevolgd worden door generaties die in weelde geboren zijn en die dat als vanzelfsprekend ervaren. Die de kwaliteiten missen om dit te bestendigen en waar mogelijk verder uit te bouwen. Het is een illustratie van de vergankelijkheid die het leven als zodanig omgeeft.
Lef
Ik begrijp die bewondering van Van der Zijl wel voor de lef waarmee Leon Herckenrath allerlei risico’s neemt die stuk voor stuk levensbedreigend zijn: zijn relatie en huwelijk met de door hem vrijgekochte slavin Juliette, het super riskante smokkelen van de kinderen, een voor een, naar Nederland. En tegelijkertijd het deelnemen van Leon aan het society-leven dat de belichaming is van de gevestigde orde als drager van juist die dreiging. Spitsroeden lopen en niet zo’n klein beetje ook. Vermoedelijk altijd leven met een grote mate van angst. Altijd op je qui vive zijn in wat je wel zegt en wat niet.
Ik begrijp ook de bewondering van Van der Zijl voor de werkkracht van de schoonzoon en dochter van Leon en Juliette, James en Virginie de Fremery en de geestelijke souplesse om in twee zulke verschillende werelden (die in Nederland en die in de VS) te kunnen leven.
Feiten
Een van de dingen die ik zo prettig vind aan de stijl van Van der Zijl is dat ze niet kruipt in de hoofden van haar personages. Geen uitgebreide speculaties over allerlei gedachten, geen hersenspinsels, geen gedoe over wat wel en wat niet en waarom wel en waarom niet en wat het personage daarbij voelt. Ze blijft de verteller van buitenaf. Ze beschrijft wat er te zien valt, wat te constateren als feiten. En die feiten hebben de emoties van de personages ook helemaal niet nodig om indruk te maken. Ik denk aan de vele kinderen die in het verhaal sterven, aan de wreedheden van de slavernij, aan de treurige positie van de oorspronkelijke bevolking van de VS, de vele indianenvolken.
Vraatzucht
De woordkeus van Van der Zijl maakt voldoende duidelijk hoe zij het gedrag van generaties immigranten in de VS beoordeelt als zij het heeft over hun ‘vraatzucht’. Ik kan me niet herinneren dat ze het heeft over ‘sprinkhanen die alles opvreten’ maar het is wel het beeld dat zij schetst van de duizenden goudzoekers die in een paar jaar tijd naar de westkust trekken om hun geluk te beproeven.
Veel is niet nieuw voor wie De ondergrondse spoorweg van Colson Whitehead heeft gelezen of de film Django unchained van Quentin Tarantino heeft gezien. Dit neemt niet weg dat Van der Zijl op een heel aantrekkelijke wijze veel interessante geschiedenis heeft verwerkt in dit zeer aanbevelenswaardige boek.
Annejet van der Zijl, Fortuna’s kinderen. Een trans-Atlantische familiekroniek. Amsterdam: Hollands Diep, 2021. 231 pagina’s.
