Lezen in drie talen

Lezen in drie talen

Na het lezen van De kaalvreter, het opvallende romandebuut uit 2019 van Machteld Siegmann had ik behoefte aan het lezen van een aantal reviews. De reden hiervoor was dat ik het boek met gemengde gevoelens dichtsloeg. Bewondering en twijfel streden om de voorrang. Hadden anderen dat ook?

Gemengde gevoelens

Inderdaad, bewondering en twijfel. Bewondering om de bijzondere sfeer in het boek. Je voelt je als lezer heel dicht bij de gebeurtenissen staan en je verbonden met de verschillende personages. Twijfel omdat ik bij herhaling moeite had om het hoofdpersonage, Leije, te volgen in haar vernietigende radeloosheid. Dat was misschien ook niet zo gek. Het gaat immers om een oorlogstrauma waarvoor elke poging van de na-oorlogse lezer tot empathie per definitie tekortschiet. Leije werd daardoor het enige personage dat identificatie als het ware niet toeliet.

Meer dan stopwoordje

In de reviews die ik las werd op deze leeservaring niet ingegaan. Bijna alle reviewers prijzen vooral  de wisselingen in het perspectief. Dat doet Siegmann inderdaad prachtig. In elkaar snel opvolgende hoofdstukken is steeds een ander lid van het gezin van Leije aan het woord, zij zelf dus, maar ook haar man Dirk en hun beide zoons Anton en Meeus. 

Dit spreken in ieders taal gaat verder dan het invoegen van een persoonlijk stopwoordje. Het is alsof je echt door de ogen van de betreffende romanfiguur kijkt, ogen die registreren, emoties die door deze registratie worden opgeroepen. Daardoor krijgt de situatie in het gezin niet alleen een belichting van verschillende kanten maar ook in verschillende ‘talen’. Kennelijk trok vooral dit de aandacht van de reviewers en hun bewondering voor dit boek.

Drie talen

Dit spreken in de taal of talen van de personages is één van de drie talen (of: taalregisters) die je volgens James Wood in een roman leest. In Hoe fictie werkt onderscheidt Wood drie talen. 

Zo heb je de taal van de schrijver, diens persoonlijke idioom, zijn of haar lievelingswoordjes en voorkeuren voor een bepaalde zinsbouw. 

Daarnaast heb je de taal van de romanpersonages, zoals in De kaalvreter de taal van de verschillende gezinsleden. 

En je hebt, als derde taal, de ‘taal van de wereld’ die ‘allesverslindend aanwezig is’ en ‘binnengeslopen is in onze subjectiviteit’. Het is de taal van de krant en de televisie, van de advertenties en de markt. Het is de taal waaraan wij ons als taalgebruikers conformeren, de alledaagse taal, de taal die we ons eigen maken en ook moeten maken om te kunnen deelnemen aan de samenleving (om het in de politiek correcte taal van deze tijd te zeggen).

Proefstuk

Onlangs las ik op een site voor beginnende auteurs een ‘proefstuk’. Een proefstuk is een fragment uit een roman in wording, een blog of een kort verhaal dat de schrijver voor commentaar voorlegt aan de lezers van deze site, dat wil zeggen andere beginnende auteurs. In het stuk dat ik las is, net als in De kaalvreter een vrouw aan het woord op een heel onzeker moment in haar leven. Haar relatie is beëindigd, een nieuwe relatie is nog pril, hoe zullen haar kinderen hierop reageren? Ze staat in de keuken een taart te bakken voor de verjaardag van een kind en wordt overvallen door heftige emoties en onzekerheid. Ze voelt zich verscheurd door allerlei tegenstrijdige gevoelens. Je leest die emoties en hoe ze die onder controle probeert te brengen. In deze heftige situatie gebruikt ze woorden als …  ‘dualisme’ en ‘polariteit’. Het is precies door het gebruik van dit soort woorden in precies deze specifieke situatie dat het fragment zijn geloofwaardigheid verliest. Wie in nood verkeert, beschrijft die nood niet met dat soort woorden. De schrijver hanteert op dat moment het verkeerde taalregister. Het gebruik van krachttermen had meer voor de hand gelegen.

Leesplezier vergroot

Het lezen van Hoe fictie werkt van James Wood heeft mijn plezier in het lezen vergroot. Zijn onderscheid in drie soorten taal heeft een plaats gekregen in de multifocale bril waarmee ik lees. Het helpt je om scherper te kijken en daardoor te ontdekken wat de auteur doet met zijn romanpersonages en daardoor met mij als lezer. Noem het ‘het doorzien van de kunstgrepen van de schrijver’. Inderdaad ‘kunstgrepen’ en wel in de positieve zin van het woord. 

Manipulaties met een prettig effect op je leesplezier.

Lezen in drie talen
Tags:                         

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *