De tuinen van Buitenzorg

De tuinen van Buitenzorg

De schrijver Jan Brokken is in Nederland geboren. Zijn vader Jan/Han was dorpspredikant, zijn moeder Olga is predikaatsvrouw (met alle ‘plichten’ die daar bij horen). Dat is zoals hij zijn ouders kent, dat is hun leven. Maar zijn twee oudere broers en oudere zus hebben nog een andere Han en Olga meegemaakt, die ten tijde van hun verblijf in Nederlands Indië, voor tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog. 

Zoon Jan heeft beslist affiniteit met de Indonesische omgeving waarin zijn ouders jaren leefden; hij was er tweemaal op op een reis (1979 en 1991). Zijn belangstelling krijgt een nieuwe impuls, nu hij dankzij zijn tante kan beschikken over de brieven die zijn moeder indertijd naar ‘huis’ stuurde. In deze brieven leest Brokken een beeld van zijn moeder waarvan hij een vage notie had maar dat nu wordt ingekleurd. Zijn lezing van de brieven leidt tot een persoonlijke reconstructie van het leven van zijn ouders en van het gezin waarvan hij jaren later deel werd.

Ups en downs

Brokken schetst een vader en een moeder die beiden heel energiek in het leven stonden. Zijn vader was theoloog en onderzoeker van de Indonesische islam en uit dien hoofde veel op pad, naar andere eilanden om daar te spreken met leidende figuren uit de religieuze en tegelijk politieke wereld. Zijn moeder deed haar uiterste best om niet alleen het Maleis maar ook verschillende andere inlandse talen te spreken opdat ze dichter bij de oorspronkelijke cultuur zou kunnen komen. Olga is erg geïnteresseerd in de inlandse talen en werkt daarom voor de beschrijving hiervan graag samen met befaamde taalkundigen.

Het Indonesische leven kende ups en downs. Ups zoals de promotie van Han waardoor hij meer bevoegdheden en verantwoordelijkheden kreeg, downs door het eindeloze gesoebat over wat wel en niet mocht van de elkaar tegensprekende overheid versus uitzendende kerken. En als absoluut dieptepunt de dood van hun eerste kindje kort na en als gevolg van het amateuristische optreden van de ziekenhuisarts.

Muziek

Jan Brokken verrijkt het beeld van zijn ouders met uitwijdingen over de Indonesische muziek, over enkele componisten uit die kring en over de invloed van de gamelan op bekende Europese componisten. Ook vertelt hij over het onderzoek naar de verschillende talen. Voor mij allemaal nieuwe informatie, dingen waar ik geen weet van had. En het aardige is, Brokken weet die informatie heel handig en aantrekkelijk te vervlechten in de geschiedenis van zijn ouders. Dat geldt ook wat hij vertelt over de culturele verschillen tussen de eilanden, over de typisch Indonesische sfeer en geuren. Hij doet dat met een opvallende souplesse. Ik bedoel te zeggen dat Brokken een begaafd schrijver is die nieuwe dingen op een heel prettige manier vertelt. Hij weet je aandacht goed vast te houden.

Het gezin overleeft de Jappenkampen en keert na de oorlog terug naar Nederland. Natuurlijk waren daar politieke redenen voor, gelet op de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd. Olga en Han zijn beiden getraumatiseerd door de gebeurtenissen tijdens de oorlog en daarna.

Overtuigingen

Maar tussen de regels door lees je ook dat er een gat is ontstaan tussen de overtuigingen waarmee de kerken zendingspredikanten uitzonden en de beleving van Han en Olga na jaren daar geleefd te hebben. Zij zien geen tekort aan ontwikkeling, geen achterstand en zielen die gered moeten worden, maar zijn overtuigd geraakt van de verfijnde cultuur waarin ze leefden en werkten. 

Olga is gaan houden van Indonesië maar kon en mocht er niet blijven. 

Het bijzondere is dat ze nadien nooit lijkt te hebben begrepen waarom er aan dat verblijf een einde moest komen.

Jan Brokken, De tuinen van Buitenzorg. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Atlas Contact 2021. 181 pagina’s.