Bibi is boos
Bibi is boos. Nou, zeg maar gerust: woedend. Over hoe we kinderen leren lezen en wat we hen voorschotelen. En die ‘we’, dat zijn ouders, leerkrachten en sommige uitgevers. Een vlammend pleidooi van schrijfster Bibi Dumon Tak voor ‘onveilig leren lezen’.
Klassiekers
Het begon allemaal met een simpele vraag in de social media. Een ouder vroeg om aardige boektitels om samen met de achtjarige te lezen. ‘Geen klassiekers, want die kennen we al’, werd er aan toegevoegd. Het stortregende reacties en wat kreeg de vraagsteller? Klassiekers als Mathilda, Harry Potter, Lord of the Rings, Kruistocht in spijkerbroek, De brief voor de koning. En zo nog veel meer. Stuk voor stuk titels die wijzelf voorlazen toen onze kinderen jong waren. Die zijn inmiddels tussen de 30 en 40 jaar.
Even tussendoor: toen ik indertijd voor onze kinderen begon met In de ban van de ring vonden kind en ik beide het verhaal veel te traag verlopen en ben ik ermee gestopt. Zoals het ook confronterend was om met de toen 15-jarige zoon te kijken naar Once Upon a Time in the West. Een kwestie van conflicterende snelheden.
Nostalgie
Terug naar Bibi Dumon Tak. Bibi is boos. Om twee redenen. Waarom noemen mensen toch klassiekers als je die juist niet wilt horen? Lezen ze de vraag niet eerst af voor ze antwoorden? Bovendien: Waarom klassiekers, is er sindsdien niks anders verschenen? Waarom willen ouders voor henzelf en voor hun kinderen van alles het nieuwste van het nieuwste maar vallen ze, als het op lezen voor en met kinderen gaat, terug op de boeken uit hun jeugd? Ze vindt het onbegrijpelijk en gemakzuchtig.
‘Waarom die hang naar nostalgie en veiligheid?’
‘We zoeken als volwassene de veiligheid van onze kinderkamer op. We zoeken de troost van vroeger, van een lakentje met een wollen deken erover.’
Veilig
En daar is het woord gevallen dat Bibi echt furieus maakt: veilig. De sprong naar het onderwijs is dan snel gemaakt want het gros van de Nederlandse kinderen groeit om met een leesmethode die Veilig Leren Lezen heet. Bibi Dumon:
‘Dat vind ik persoonlijk een onheilspellende naam. Want kun je dan ook onveilig lezen? Volgens de uitgever wel.’ Het ‘impliceert dat je uit de bocht kunt vliegen met een boek’.
En alsof het allemaal nog niet erg genoeg is zijn er ook nog AVI-niveaus waaraan leesteksten voor kinderen moeten voldoen. AVI E5 bijvoorbeeld, alsof het om vitaminen gaat. Die niveaus blijken belangrijker dan feitelijk juiste, met de werkelijkheid overeenstemmende, teksten. Het is een ware dictatuur van de methode met steeds nieuwe codes waarmee de uitgevers vooral hun doorlopende verkoop veilig te stellen (daar heb je ‘em weer). En het onderwijsvolk volgt, even lijdzaam als zo vaak, voeg ik er spijtig aan toe.
‘De invloed van sommige uitgevers is veel te groot geworden, waardoor we geëvolueerd zijn tot een lamgeslagen leesvolk.’
Uitdaging
Bibi Dumon daagt leerkrachten en ouders uit:
‘Zet eerst zelf een zuurstofmasker op, maken de stewardessen ons altijd duidelijk, en zorg daarna voor uw kinderen. Ga dus eerst zelf eens op ontdekkingstocht, wees niet bang, en geef dan uw kinderen te lezen.’
En die veiligheid dan?
Ach, zegt Bibi Dumon, maak je niet ongerust. De veiligheid zit niet in een methode maar zit in de taal zelf. Niet door een vinkje van de methode ga je de wereld begrijpen, maar van de woorden en de verhalen ‘die je vertellen wat je zou kunnen doen. Verhalen die je schragen’ (als je moeder bijvoorbeeld verdrietig is; schitterende illustratie aan de hand van de prachtig gedicht van Edward van de Vendel. Zie de prachtige vertolking door Johannes Genard op Youtube, https://www.youtube.com/watch?v=gR1CU5TaM8o)
Annie M.G.
Ik heb niet alleen genoten van het vlijmscherpe verhaal van Bibi Dumon Tak, ik ben het ook met haar eens. Als opa lees ik onze kleinkinderen met plezier voor uit het werk van Annie M.G. Schmidt. Met klassiekers is op zich niks mis. Maar door dit betoog realiseer ik me wel dat er sindsdien allerlei nieuwe auteurs zich hebben ingezet voor eigentijdse verhalen voor kinderen. Die verdienen niet alleen een kans, ze brengen ook een ander soort verhalen binnen, over dingen die kinderen nu tegen komen, thuis, op school, op straat.
Ik ga daarom met meer interesse dan tot nu toe volgen wat onze kleinkinderen lezen. Kijken of daar ook eigentijdse kinderboekenschrijvers bij zitten. Zoals Bibi Dumon Tak die ik niet dáárvan ken maar van haar boek De dag dat ik mijn naam veranderde, een tragisch, waargebeurd autobiografisch, heel goed geschreven verhaal.
Leeslijst
En ja, deze klacht over de eenzijdige keuze voor klassiekers raakt ook aan de dominantie van de verplichte klassiekers op de leeslijst in grote delen van het voortgezet onderwijs. Ook daar winnen behoudzucht en een verengde blik op de functie van deze klassiekers in de vorming van jongeren het van geïnspireerd lezen, van empathie-ontwikkeling en van kennis maken met de wereld en jouw rol daarin. Daar ga ik nog een keer een apart blog aan wijden.
Het vlammende verhaal van Bibi Dumon Tak werd uitgesproken als de 35ste Albert Verwey-lezing 2021 en uitgegeven door Querido, met als titel Wipneus en zijn schimmelige vriendje Pim. ISBN 9 789045 127 194.
