Verdringt #Netflix het lezen van een #boek?
Gaat Netflix het lezen van een boek verdringen? Het zou zo maar kunnen, want de ene na de andere prachtige eigen productie van Netflix trekt de aandacht. Denk alleen maar aan The Crown, The Queen’s Gambit of, op dit moment: Lupin. Filmseries waar je lekker voor gaat zitten. Boek maar aan de kant dus?
Frame
Er zijn inderdaad mensen die zich hier zorgen over maken. Ze zijn bang dat de ontlezing doorzet en dat we collectief ten prooi vallen aan de vermaakindustrie en de onderliggende commercie. Zij zien een hevige strijd om de aandacht van de toch al druk bezette burger. Wat gaat die met zijn spaarzame vrije ogenblikken doen? Netflixen of lezen? Of is ‘competitie’ het verkeerde frame?
Er zal vast wel ergens iemand zijn die onderzoek doet naar de invloed van streaming diensten als Netflix op andere vormen van tijdsbesteding, zoals het lezen van een boek. Het lijkt me lastig te meten, maar daar zal de wetenschap vast wat op vinden.
of/of, of en/en?
Zelf heb ik ook een onderzoekje gedaan. Ik vind de vraag naar een eventuele competitie tussen film en boek niet zo interessant. Mij intrigeert meer de onderlinge beïnvloeding, niet of/of maar en/en, en in welke volgorde dan? Eerst het boek en dan de film? Of, komt het omgekeerde ook voor? Nodigt het kijken naar de film juist uit om daarna het boek te pakken?
Ik heb deze vraag voorgelegd aan een Facebook-boekengroep; het leverde een aantal verrassende antwoorden op. (Het zal duidelijk zijn dat ik Netflix hier als representant voor de hele filmindustrie neem).
Er zijn lezers die te kennen geven dat ze nooit naar Netflix kijken of naar welke ander TV-programma of streaming dienst dan ook. Maar voor veel andere lezers is er wel degelijk een sprake van een afweging: boek en film beiden en in welke volgorde?
Eerst boek, dan film
Lezers die genoten hebben van een bepaald boek, zijn nogal eens teleurgesteld als ze daarna de verfilming ervan bekijken. Een veelgehoord verwijt is dat de film ‘een (heel) ander verhaal’ van het boek heeft gemaakt doordat er zoveel is ‘weggelaten’. ‘Wat een slap aftreksel’ schrijft iemand over de film van een bekend boek.
Of, men heeft een heel ander beeld bij de hoofdpersoon of hoofdpersonen in het boek. Het plaatje in het eigen hoofd, gecreëerd tijdens het lezen, wijkt af van het gezicht waar het castingbureau mee wist te scoren bij de producent en regisseur van de film.
Lezen is werken
Inderdaad, dit is precies het verschil tussen een boek en een film. Al lezend in een boek maak je vaak uit weinig informatie toch het beeld van een compleet persoon. Je verbeelding gaat de lege plekken opvullen die de schrijver je aanreikt. Zoals je verbeelding ook de ruimtelijke omgeving waarin het verhaal van het boek speelt, zelf gaat inrichten.
Als ik een boek lees dat in de VS speelt, heb ik daar andere beelden bij dan wanneer het boek in de Achterhoek speelt. Toch ben ik niet vrij in het zelf kiezen van die beelden. Ik ben immers meer dan eens in de Achterhoek geweest. Ik weet hoe die omgeving eruit ziet. Van die beelden kan ik me niet ontdoen, die neem ik mee bij het lezen.
In de VS was ik nooit en moet ik het doen met beelden uit het journaal en uit andere Amerikaanse films. Hier zijn beelden uit films dus de referentie, de coordinaten van de ruimte die ik in mijn verbeelding creëer als ik een boek lees dat in de VS speelt.
Hoe dit zij, al lezend ben je hard aan het werk met zelf tekenen en inkleuren van alle wit dat de schrijver jou aanbiedt (tot de witregels tussen de alinea’s toe!)
Terug naar de reacties op mijn vraag in het onderzoekje.
Boek als extra bij film
Het kan ook dat iemand de film wel leuk vindt om naar te kijken terwijl hij of zij het boek maar traag en saai vond. Het boek legt het af tegen de film. Compliment voor de regisseur, toch?
Iemand schrijft dat als je eerst het boek gelezen hebt, dat je dan zoveel meer achtergrond erbij hebt als je naar de film kijkt. Die neemt dus de indrukken die de verbeelding heeft gecreëerd tijdens het lezen van het boek mee als ‘extra’ bij de film en vult dus zelf aan. Deze persoon ziet in het kijken naar de film geen tekort ten opzichte van het boek, maar een meerwaarde van het boek die je inzet bij het kijken naar de film. Een interessante ervaring!
Eerst film dan boek
Nu omgekeerd. Stel, je ziet de verfilming van Komt een vrouw bij de dokter van Kluun of van De eetclub van Saskia Noort. Ga je daarna die boeken dan nog lezen?
Dit komt inderdaad regelmatig voor.
Iemand weet spontaan een respectabele lijst titels te noemen van boeken waarvan ze eerst de film heeft gezien en daarna het boek is gaan lezen.
Een andere lezer vindt al die verfilmingen geweldig juist omdat ze haar de richting naar het boek hebben gewezen. Ze noemt als voorbeelden Dangerous Liaisons, Wuthering Heights, Jamaica Inn, Rebecca, en nog andere, bepaald niet de minste titels. En er zijn ook lezers van de Harry Potter serie die eerst de films hebben gezien.
En soms, heel soms, is daar iemand die eerst de film zag en daarna het boek pakte … en dat toen erg vond tegenvallen. Of het omgekeerde, het boek was een stuk beter (‘heter’, aldus deze lezer. Het ging om Vijftig tinten grijs).
Het kan allemaal.
Conclusie
Wat kunnen we uit dit kleine onderzoekje leren? Wat mij betreft in elk geval dat we boek en film niet tegen elkaar uit moeten spelen of tegen elkaar op moeten zetten. We moeten ze niet zien alsof ze elkaars concurrenten zijn of vijanden. Zie het als twee verschillende kunstuitingen met elk eigen kenmerken, eigen tradities, eigen codes, onderlinge verwijzingen, appèl op de verbeelding, identificatiemogelijkheden en …. hun eigen bekoring.
Dat is mooi, toch?!
Dit artikel is geschreven in het kader van de voorbereiding van het boek ‘Het plezier van het lezen’. Andere artikelen in dat kader gingen over het boekenschrift, over lezen als straf , en over het herlezen van een boek.
Wil je het boek-in-wording ‘Het plezier van het lezen’ (werktitel) volgen? Dat kan, ga daarvoor naar de Facebookpagina https://www.facebook.com/pleziervanhetlezen.
Met dank aan Jann Ruyters die me op deze materie attendeerde in ‘Tijdgeest’ bij Trouw, zaterdag 6 februari 2021.
