Na de Bataclan

Wat een bijzondere foto op de omslag. Twee mannen die elkaar recht in de ogen kijken. Een hand op een schouder. Twee vaders. Hoe verschillend en toch ook zo gelijk. Getekend door het drama dat hen verbindt maar er niet door verslagen. Georges Salines en Azdyne Amimour. De zoon van de tweede pleegde de aanslag die het leven kostte van de dochter van de eerstgenoemde. Waarover spraken zij? En vooral: waarom en waartoe?

Wat zijn ze verschillend die twee. De een was lange tijd inspecteur volksgezondheid, de ander, van oorsprong Algerijn, pakte als ondernemer alles aan wat iets kon opbrengen. De een intellectueel, de ander een doener, een ‘man van actie’. De een zag zijn dochter zich ontwikkelen tot een, door velen beminde, hartelijke jonge vrouw, de ander zag zijn zoon onder zijn ogen van zich vervreemden. Beide vaders die van hun kind hielden, beide onmachtig om te voorkomen wat er gebeurde.

Wat betekent het als je kind wreed uit het leven wordt weggerukt in een omstandigheid waar ze part noch deel aan heeft? Wat betekent het om vader te zijn van een kind dat er niet voor terugdeinst om levens van onschuldige anderen te nemen? Kunnen die twee elkaar überhaupt onder ogen komen? Ja, dat kan dus en dat deden ze ook.  

Ze ontmoeten elkaar voor het eerst in februari 2017 wanneer Salines voorzitter is van de vereniging 13onze15: Fraternité et Vérité, een vereniging waarin slachtoffers en familieleden van slachtoffers van 13 november 2015 verenigd zijn. Het gesprek komt tot stand op instigatie van Amimour die zichzelf in zekere zin ook slachtoffer voelt. Salines heeft daar, anders dan veel andere mensen, begrip voor. 

Salines omschrijft deze eerste ontmoeting als

‘erg aangrijpend, want Azdyne is een bijzondere man met een ongewoon leven. Een man die opvalt door zowel zijn menselijkheid, zijn liefde voor het leven en zijn tolerantie, als door het feit dat hij een selfmade man is.’ 

Ze blijven contact houden. Anderhalf jaar later nemen ze het initiatief tot dit boek dat grotendeels de vorm heeft van een lang gesprek.  De gedachtewisselingen die hieraan ten grondslag liggen, zijn opgetekend door Sébastien Boussois.

Ze gaan dus met elkaar in gesprek. 

Ze bevragen elkaar over hun gezinsomstandigheden. Hun gezinnen spiegelen elkaar. Lola had twee broers, Samy twee zussen.

Ze bevragen elkaar over hun beroepsleven. Beiden wisselden regelmatig van werk en functie.

Ze bevragen elkaar over hun voorgeschiedenis. De een Europeaan met internationale ervaring, de ander Algerijn die het water oversteekt.

Ze bevragen elkaar over hun religieuze  of levensbeschouwelijke overtuigingen. De een gematigde praktiserend moslim, de ander (bijna) overtuigd atheïst. 

Ze bevragen elkaar over het kind dat ze elk verloren, hoe het opgroeide, naar school ging, zich voorbereidde op de toekomst, de eerst stappen in het arbeidsbestaan.

Ze bevragen over die krankzinnige dagen die volgden op die helse 13 november 2015, de dag waarop de afschuwelijke aanslag in de concertzaal Bataclan in Parijs plaatsvond. Samy Amimour was een van de daders; hij werd ter plaatse doodgeschoten door een commissaris. Lola Salines kwam daarbij met vele anderen om het leven. 

Ze bevragen elkaar over hun visie op het nadien sterk polariserende debat over de plaats van de islam in de Franse samenleving en de ruimte die er zou mogen zijn voor religieuze uitingen en over de manier waarop extremisten deze polarisatie benutten en hoe daar dan weer mee om te gaan.

Beide vaders worden gedreven door een bewonderenswaardige vorm van oprechte nieuwsgierigheid: ze willen beiden, voorbij hun eigen verdriet, weten hoe het voor de andere kant was. Hoe beleefden hun families die dagen? 

Er zit overeenkomst in hun beider positie.

Salines krijgt in de social media veel kritiek op zijn open houding tegenover de families van jihadisten. Zijn empathie en zijn op verzoening gerichte hoge morele standaard betekent dat hij in feite een eenzame weg gaat. 

Ook de familie van Azdyne Amimour gaat na de aanslag een eenzame weg. De eerste tijd worden ze belaagd door het journaille. Ze kunnen de deur niet uit. Een Joodse buurman neemt het in bescherming. Ook daarna worden ze door de eigen moslimgemeenschap vermeden.

Er is ook verschil. Lola wordt samen met andere slachtoffers met groot nationaal eerbeton op de bekende begraafplaats Père Lachaise begraven, Samy als het donker is, op een voor niemand bekend moment, door alleen het gezin in een anoniem graf. Wanneer Azdyne Amimour daarvan terugkomt, schrijft hij een ontroerend gedicht.

Amimour markeert verschillende momenten in zijn relatie met  Samy, die hij omschrijft als ‘het verliezen van een zoon’. Wanneer Samy afscheid neemt en vertrekt naar Syrië om zich te voegen bij IS, wanneer hij zijn zoon opzoekt in Syrië, een bezoek waarin ze nauwelijks tot een gesprek met elkaar kwamen, en dan dat derde moment, door de kogel van de politiefunctionaris.

Een belangrijk ankerpunt in dit hele boek is het principiële uitgangspunt van Georges Salines: 

‘Ik ben niet in gesprek met een moslim, ik ben in gesprek met Azdyne Amimour. Azdyne is net zomin te reduceren tot zijn ‘status’ van moslim als ik tot mijn ‘status’ van atheïst met christelijke wortels. Boven alles zijn wij twee vaders die allebei een kind hebben verloren; twee liefhebbers van reizen en cultuur; we zijn beiden aan de Middellandse Zee geboren, we zijn beiden mensen.’

En Amimour schrijft over zijn motief tot dit boek: 

‘Door de dialoog met Georges Salines heb ik de haat willen doorbreken en de pijn van de ouders van slachtoffers willen delen. Het is nu dus vóór alles een verhaal van vertrouwen en vriendschap die ons verbindt. We hebben geleerd elkaar te waarderen, het samen te begrijpen en mensen te waarschuwen.’ 

De diaoog wordt afgesloten met een brief die elk van de vaders schrijft aan het kind van de ander. Amimour vraagt daarin om vergeving, Salines, overtuigd dat Samy in een niets is opgegaan, beperkt zich tot vragen, maar dan wel van het indringende soort. Daarmee spreekt hij, over Samy heen, ook andere jongeren aan die dreigen te kiezen voor het islamisme.

Het boek is het verhaal van twee vaders die het ongemak niet uit de weg gaan. Maar het boek is  ook meer dan dat. Het is een uitnodiging aan de lezer om zich niet te verliezen is algemeenheden, in generalisaties maar om het gesprek aan te gaan, concreet, het ongemak voorbij.

Aan ‘sterren geven’ doe ik nooit in mijn boekbesprekingen, maar deze keer maak ik een uitzondering en geef ik er vijf/5!

Georges Salines en Azdyne Amimour, Na de Bataclan. Amsterdam: Ambo/Anthos 2020. ISBN 9789026353482

Deze recensie werd eerder geplaatst op harmklifman.nl en verscheen ook op www.bureaudebedoeling.nl.