Het boekenschrift. Wat is het? Waarom zou je? Incl. spelregels en tips.

Is een boek ‘klaar’ na het lezen van de laatste bladzijde? Of wanneer je het boek terug zet in de kast na nog een laatste oordeel? Bij mij volgt er standaard nóg een actie: het noteren in het boekenschrift. In dit blog een verkenning van deze geweldige geheugenprothese, incl. spelregels en tips!

Het boekenschrift draagt onbetwistbaar bij aan mijn plezier in het lezen. Ik werp me daarom graag op als een ambassadeur. In het boekenschrift houd ik nauwgezet bij welke boeken ik gelezen heb: maand van beëindiging, uitgever, plaats van uitgave, jaartal en druk en verder het aantal pagina’s. En niet alleen dát, ik noteer nog heel veel meer. 

Een up to date bijgehouden boekenschrift  is een genot en nog eens heel handig ook.

5-12-1991

Sinterklaas 1991, het lijkt een eeuw geleden. Die dag kreeg ik van een collega een klein, onopvallend boekje. De plezierfactor (1990) geschreven door (inmiddels wijlen) NRC– journalist Felix Eijgenraam. Een boekje over boeken. Preciezer: over de registratie van gelezen boeken en de waardering.

De plezierfactor bevat een eerder in de NRC gepubliceerd artikel over het nut en genot van een boekenschrift. Veel mensen reageerden op dit verhaal. Ook een deel van die reacties is opgenomen. Lezers die vertellen hoe lang al en op welke wijze zij vastleggen wat zij hebben gelezen. Sommigen noteren al vanaf hun jeugd de titels van alle gelezen boeken, anderen voegen gegevens toe als de datum waarop het boek uit is, het aantal pagina’s, een persoonlijke waardering (in sterretjes van 1 tot max. 4 of 5) en het genre (fictie of non fictie). Boekensites als Goodreads.com, Hebban.nl en Tzum.nl staan in een lange traditie.

Het idee ‘boekenschrift’ sprak mij direct zo aan dat ik gelijk een dik schrift met harde kaft heb aangeschaft. Ik was net veertig geworden toen ik begon. 40 al! Wat had ik graag 25 jaar eerder van dit idee gehoord. Tot mijn vijftiende heb ik weinig gelezen. Pietje Bell, vijf deeltjes uit de Biggles-serie, één Arendsoog, wat boekjes uit de Kluitman kinderserie en de completeReis door de nacht van K. Norel. Dat was het wel zo’n beetje. Pas in de derde klas van de middelbare school kwam er vaart in. 

Wat zou het prachtig zijn geweest om terug te kunnen lezen wat ik in die verloren periode van maar liefst 25 jaar mooi vond. Nu moet ik graven in mijn geheugen, bijvoorbeeld door terug te gaan naar de plaats waar we op een bepaald moment woonden.

Zo herinner ik me een tijd, het was nog in Amsterdam, dat ik iedere week op de Kinkerstraat een deeltje in de ‘Havank’-detectiveserie kocht. Toen ik die allemaal had vervolgde ik met wekelijks een ‘Agatha Christie’. 

Er waren perioden dat ik in korte tijd alles las van dezelfde auteur: van Marnix Gijsen, Gerard Walschap, Hubert Lampo, Heinrich Böll, Jerzy Kosinski, Herman Hesse, Gabriel Garcia Marquez (Honderd jaar eenzaamheid was jarenlang de Bohemian Rhapsody van mijn persoonlijke Top 50). Ook Indische romans waren een tijdje populair: Louis Couperus, Albert Helman, Szekely-lulofs, P.A. Daum, …

Helaas ben ik pas in december 1991 begonnen met noteren. Het is niet anders. 

Omdenkend: dit jaar kan ik terugkijken op 30 jaar wèl registreren, een jubileum dat ik wil vieren met een nieuw boek over het plezier van het lezen.

Meer dan boekhouding

Vanaf het begin heb ik meer gedaan dan ‘boekhouden’. Ik heb de registraties aangevuld met citaten, mooie passages, gedichten (onder meer van Toon Tellegen, en het zo ontroerende Laatste gedicht van Hans Andreus) originele zinswendingen, en pareltjes van trefzekere woordkeus of verrassende beeldspraken, zoals van Willem Barnard: ‘Het woord viel mij als een jachtvalk in de nek’. Ik ben een paar keer aangevallen door een buizerd en kan me er iets bij voorstellen. 

Door dit overschrijven red ik mooie passages van verbleking in mijn geheugen. Het zijn altijd zinnen, passages die mij meer dan andere aanspreken omdat ze mooi zijn, een nieuw licht op iets werpen, of voor een moment mij zelfs tot volledige stilstand brengen (bevriezen).

Van achteren naar voren staan de titels, van voren naar achteren citaten, korte inhoudsbeschrijvingen enzovoorts. Op enig moment komen beide wijze van vullen bij elkaar en ben ik toe aan het volgende schrift.

‘Het is iets meer werk, maar je krijgt er veel voor terug.’ Zo waar! Bladerend door de aantekeningen keer ik terug naar de momenten waarop lezen zichtbaar vrucht afwierp. Elke passage is een herinnering aan een moment van vreugde, van verandering, van nieuw inzicht, van bewondering, van toe-eigening, van diep van binnen geraakt worden. 

Je zou voor elk citaat dat je opschreef een paar minuten moeten nemen om terug te halen wat de omstandigheden waren van het moment dat je precies dit citaat ergens las, zoals Annie Ernaux doet in De jaren.

Opening

Bladerend in het eerste boekenschrift, dat van 1991, zie ik dat de opening afkomstig is van Gyorgy Konrad:

‘Op de vraag naar de zin van het leven antwoordt iedereen met zijn levensloop.’

Is een betere opening denkbaar? Deze trefzekere formulering van het geheim van de mens vormde het motto van Wim Kaijzers indringende documentaireserie Nauwgezet en wanhopig. Uit deze serie heb ik meer vastgelegd. Zo ook de opmerking van Jorge Semprun:

‘De schuld van een jood is, geboren te zijn. Niet anders. Daarom moet hij sterven. Dat is een uitzonderlijk historisch feit.’

Deze citaten vormen het begin van een lange reeks titels die dit uitzonderlijke feit van een achtergrond voorzien. G.L. Durlacher, Primo Levi, Emmanuel Levinas, Jorge Semprun, Leslie Epstein, Elie Wiesel, André Schwarz-Bart, Abel Herzberg en ga zo maar door. Natuurlijk horen ook Chaim Potok en Bashevis Singer in dit rijtje, maar met hen had ik al eerder kennis gemaakt. Verder noteerde ik titels van David Flusser, Abraham Joshua Heschel en Martin Buber. En later van Amos Oz, David Grossman en anderen.

Verder bladerend door mijn boekenschriften (ik ben zojuist begonnen aan het vijfde deel) komen er andere namen voorbij en andere interessegebieden. Functie en non fictie wisselen elkaar af. Binnen fictie vooral Nederlandse romans (mijn oude liefde, toch!?), afgewisseld door vertaald werk en thrillers.

Grappig om bevestigd te zien dat ik ook na 1991 soms een aantal werken van een bepaalde auteur achter elkaar las. In de schriften zie ik de namen van Joost Zwagerman (het meest niet zo gunstig beoordeeld), Renate Dorrestein (‘weer een typisch Dorrestein-verhaal’), Harry Mulisch (De ontdekking van de hemel las ik in korte tijd tweemaal, ’prachtig’), Ronald Giphart (‘ranzig’), Anja Meulenbelt (‘mooi’), Kees van Beijnum (‘onbevredigend einde’), Koos van Zomeren (‘spannend verhaal’), Jeroen Brouwers (‘beetje gekunsteld’). En zo nog een hele rij andere, met name Nederlandse auteurs.

Bookchoice

Het aandeel thrillers is de laatste jaren toegenomen. Ik schrijf dit toe aan mijn abonnement opBookchoice dat voor enkele tientjes per jaar voorziet in maandelijks acht gratis te downloaden e-boeken. Ongeveer de helft hiervan behoort tot het genre ‘literaire thriller’ (wat die toevoeging ‘literaire’ ook moge inhouden). Mijn e-reader gebruik ik bij voorkeur op reis wanneer het gewicht van boeken een rol speelt. 

Voor we over e-readers beschikten, namen we ’s zomers, als we de hele maand augustus naar ons vakantiehuisje in Flevoland gingen, een krat boeken mee. Door de e-reader is dit een stuk eenvoudiger geworden. Nu we ook een kampeerbus hebben met grenzen aan ruimte en gewicht, biedt een e-reader grote voordelen.

Meer gelezen thrillers lijkt op een versmalling van de literaire smaak, maar dat is schijn. Er is een tegenbeweging: deelname aan leesclub Boek & Pizza. De naam spreekt voor zich en zegt tegelijk iets over het tijdstip van samenkomt. Inderdaad, tussen 17.30 en 19.30 uur. Het leuke is dat er boeken worden voorgesteld die ik echt niet kende. Als ik ze wel zou hebben gekend zou ik ze toch niet gauw lezen; gewoon, ze vallen niet binnen mijn bestaande interesses. Nu gebeurt dat dus wel en meestal zonder spijt. Een paar voorbeelden: Anneloes Timmerije, De mannen van Maria, Naoko Abe, Sakura, Michelle Obama, Mijn verhaal, Gerolf van de Perre en Johanna Spaey, Gewonde stad, en Patrick van den Hanenberg, Het leven heeft geen zin, maar ik wel (over Maarten van Roozendaal). 

Ik vind dit een interessant gegeven. Om het populair maar daarom niet minder juist te zeggen: het illustreert dat je als lezer gemakkelijk in de bubbel van je lievelingsauteurs blijft hangen. Meer van hetzelfde. Een algoritme in je brein dat je aandacht automatisch richt op de bekende namen. Wat niet wil zeggen dat je voorkeuren zich niet mee-ontwikkelen met je algemeen ontwikkeling. Geen mens blijft zichzelf gelijk. Misschien geldt het omgekeerde evenzeer en ontwikkelt je algemene ontwikkeling zich mede door toedoen van hetgeen je leest. 

Hoe dit zij, je voorkeuren als lezer zijn niet constant. Ze bewegen mee met je levensloop, met de tijd waarin je leeft, met je omgeving en met de mensen met wie je omgaat. Je leesgedrag staat open voor allerlei beïnvloeding. Het is het volkomen unieke, strikt persoonlijke antwoord daarop. Geen lezer, geen boekenschrift is hetzelfde. Zoals geen enkele identiteit.

Identiteit

Felix Eijgenraam zegt hierover:

‘Een boekenschrift dat over een langere periode is volgehouden, weerspiegelt haarfijn het karakter van de bezitter. Het laat in alle objectiviteit de ontwikkelingsgang van diens literaire voor- en afkeuren zien, alsook de opkomst en het verdwijnen van opeenvolgende interesses. De bijeengebleven titels vormen met elkaar een volkomen unieke combinatie: van de miljoenen boeken in de wereld kan een mens er maar een beperkt aantal lezen en de kans dat twee regelmatige lezers dezelfde verzameling boeken lezen, is verwaarloosbaar klein (en al helemaal als je ook de volgorde in aanmerking neemt). De inhoud van een boekenschrift is kortom een identiteitskenmerk, specifieker dan een handtekening of vingerafdruk.’ (pag. 10).

Of dat laatste zo is, laat ik in het midden. De intentie staat buiten kijf.

In een van de reacties op het NRC-artikel, merkt iemand op:

‘Mijn hele bestaan is weerspiegeld in het boekenschrift. Als er blijde of droevige dingen gebeurden (verhuizingen, oorlog, vrede, dood, kleinkinderen), maakte ik in de marge vaak een kleine aantekening bij het boek dat ik op dat moment las. Ik denk dat het lezen zo ingebed is in mijn leven, dat ik dit vanzelf doe.’ (pag. 20)

Hoe herkenbaar is dit! Je eigen geschiedenis teruglezen in de rijen titels van je boekenschrift. Dit was wat me toen en daarom boeide, mij aansprak, waar ik behoefte aan had, … 

Zo kan ik ‘teruglezen’ dat ik in 1997 een leidinggevende functie kreeg en me meer met managementliteratuur bezig ben gaan houden. Een paar jaar later begon ik met advieswerk op het gebied van governance – ook dit is terug te vinden in de overzichten.

Het boekenschrift is er niet alleen voor de eigenaar. Anderen hebben er ook wat aan als ze jou vragen om een goede titel. Het is bovendien handig nakijken als je in een gesprek even de titel niet meer weet van een boek dat je zou willen noemen. Wie weet ben je een vraagbaak voor anderen. “Zeg X, weet jij nog een goed boek om aan Y te geven voor zijn verjaardag?” 

Freaks

Ze bestaan: echte freaks, gegevensverzamelaars die via spreadsheets statistieken maken van pagina’s, talen, waarderingen, noem maar op. Persoonlijk heb ik daar geen behoefte aan. Ik kan me hun genoegen wel voorstellen. 

Nu er allerlei sites zijn waarop lezers waarderingen kunnen geven en reviews kunnen plaatsen, lijkt het erop dat de gegevensverzamelaar een nieuw (of: extra?) onderkomen (‘een buitenhuisje’) heeft gevonden. Ik zie dat deze sites ook registreren hoeveel reviews iemand heeft bijgedragen, geplaatst. Ik denk aan sites als Hebban.nl, Tzum.nl en Goodreads.com. 

Spelregels voor het boekenschrift

Tot slot een paar nuttige spelregels voor het bijhouden van een boekenschrift. Deze spelregels zijn samengesteld uit eigen ervaring en uit De plezierfactor. 

1. Noteer boeken, brochures, oraties, lezingen, pamfletten, alles waar een kaft omheen zit.
2. Verzamelde werken tellen als een, tenzij elk opgenomen werk een eigen paginering heeft.
3. Een boek voor een tweede of derde keer lezen geldt als een nieuw boek (met vermelding tweede of derde keer).
4. Artikelen tellen in principe niet mee tenzij van enige omvang. Denk aan 25 bladzijden;  kiest gerust een ander getal en houd je daar dan aan.
5. Tel alle pagina’s mee, dus ook een notenapparaat, een literatuurlijst of bibliografie, dankbetuigingen, verantwoordingen.
6. Geef bij boeken die niet uitgelezen zijn, aan hoeveel pagina’s wel.
7. Bepaal of je een sterren- of puntensysteem wilt toepassen of op andere wijze een waardering wilt noteren, en wees daarin consequent.
8. Bepaal wat/hoe je tellen wilt: per jaar? Doorlopend? Aantal boeken? Aantal pagina’s? Onderscheiden naar talen, naar fictie/non fictie, naar genre?

Tips

1. Vertel over deze hobby regelmatig in gesprekken over boeken. Zo lekker terloops als in ‘Ik schreef over dit boek ongeveer het volgende in mijn boekenschrift.’ En dan kijken of dit tot vragen leidt. Of tot volledige herkenning bij de gesprekspartner (dat zou mooi zijn!)
2. Geef je kinderen of kleinkinderen een boekenschrift. Moedig ze aan hiermee te beginnen. Dit is niet altijd een garantie op succes. Dat weet ik uit eigen ervaring met mijn kinderen*. En toch, niet geschoten is altijd mis.
3. Voor wie er gevoelig voor is: koop er een mooi schrift voor: beetje chique, mooi papier, ongelinieerd misschien. Zoiets. Geheel naar eigen smaak natuurlijk.
4. Ben je een veellezer, koop dan een dik schrift. Daar heb je een aantal jaren plezier van.

* Ik heb even gecheckt: soms lazen ze drie of vier titels op een middag. Dat vonden ze teveel werk.

Oproep: ben je ook iemand die een boekenschrift bijhoudt? Herken je je in het voorgaande? Deel je mijn ervaringen? Zie ik dingen over het hoofd? Heb je tips? Reageer! Hieronder of in DM aan harmklifman@hotmail.com.

ps

Dit blog werd oorspronkelijk gepubliceerd op harmklifman.nl en wel op 11 januari 2021. Sindsdien werd het (daar) bijna 1700 keer gelezen.