Eerste hulp bij klimaatverandering

Eerste hulp bij klimaatverandering (EHBKV) is een ongewoon boek. Dat begint al bij de titel. Bij eerste hulp denk je aan ingrijpen en aan mogelijk drastische keuzes, hier nu onmiddellijk. Bij klimaatverandering denk je juist aan het tegengestelde, aan een proces dat over de duur van een mensenleven heen gaat. Twee wel heel verschillende mindsetsdus. Toch zou de toekomst van de aarde wel eens van een slimme combinatie van die twee mindsets af kunnen hangen. En van een flinke dosis humor. Dat is in elk geval de boodschap die ik meekrijg uit dit bijzondere boek. 

1972 

Even terug in de tijd. Ik ga naar het najaar van 1972. Een groep van zo’n 25 jongeren komt eens in de twee weken bijeen in een zaaltje van de kerk. Gewoonlijk maken we ons eigen programma, maar dit keer gaan we in op de zelfuitnodiging van een lid van onze kerkgemeenschap. Het is een psycholoog (later hoogleraar psychologie aan de VU) die ons iets wil vertellen. 

Ademloos luisteren we als hij ons deelgenoot maakt van een enorme zorg die hem onlangs overviel. In het vliegtuig terugkerend uit de VS las hij het net gepresenteerde rapport Limits of growth. In Nederland wordt dit rapport al snel bekend als Grenzen aan de groei, kortweg het MTI-rapport. Hij vertelt over de uitputting van de aarde en het opraken van grondstoffen, En wij, we laten dit schrikbarende beeld op ons inwerken.

We waren tussen 18 tot 24 jaar. De eerste verlovingen in onze groep waren een feit. Zoals dat gaat. En opeens was daar de vraag die we onszelf en elkaar stelden: is het nog wel verantwoord om later kinderen te nemen? En zo ja, hoeveel dan maximaal? (Zelf opteerde ik voor acht, het werden er vier, nu met partners erbij toch weer acht). De boodschap kwam over. Nou ja, voor dat moment en enkele volgende. 

Daarna

De meesten van ons maakten hun studie af, gingen trouwen, kregen een baan, kochten of huurden een huis en … kregen kinderen. En hoewel het rapport nooit uit het achterhoofd meer verdween, speelde het toch niet de rol die onze gast van die avond voor ogen zal hebben gestaan. 

Berichten en publicaties over beperking van de groei, de minder-meer-economie, het gat in de ozonlaag, de stikstofcrisis, de klimaatverandering, ze komen binnen en ze linken naar het MTI-rapport. That’s it. Bij mij tenminste. Ik hecht wel waarde aan het oordeel van autoriteiten zoals de wetenschap en haar instituties (VN-onderzoeksprogramma’s). Klimaatontkenners zijn bij mij aan het verkeerde adres. Omgekeerd, ook Shell kan met zijn groene initiatieven niet op voorhand op mijn applaus rekenen. De kritiek van deskundigen is daarvoor te urgent. 

Intussen passen we op onderdelen onze eetroutines aan: geen of nauwelijks melkproducten, zelden nog vlees, wel vegaproducten, dat soort dingen. Boeken koop ik het liefst tweedehands via boekwinkeltjes.nl. Maar we rijden ook met veel plezier in een oude dieselkampeerbus. 

Het zou zomaar kunnen dat wij niet de enigen zijn met zo’n stijl van leven.

Tijd voor een eyeopener? 

Dat tijdstip is er als die opener zich bij toeval aandient. Dat gebeurde toen ik Anabella Meijer tegen het lijf liep op een locatie waar wij beiden een paar dagen verbleven. We kwamen aan de praat en wisselden uit met waar we zoal mee bezig waren. Zij als visual storyteller en schrijver van het boek Eerste hulp bij klimaatverandering  (in samenwerking met enkele anderen), ik als blogger en auteur van Cicero leest Covey. We spraken af boeken te ruilen.

In de opening van dit blog noemde ik twee heel verschillende mindsets, het korte termijn perspectief en het lange termijnperspectief. Het boek (en dat is het bijzondere) heeft oog voor beide mindsets want juist dat ‘oog hebben voor’ past bij het verschijnsel klimaatverandering zoals dat in dit boek veelzijdig aan de orde komt. Het gaat om een niet te ontkennen complexe ontwikkeling die lastig is te verwoorden. Klimaatverandering niet past in onze voorkeur voor oneliners en welluidende statements. Het gaat om een verschijnsel dat vreselijk ver weg lijkt (in de tijd) maar tegelijk heel dichtbij is (in ons dagdagelijkse gedrag).

Laat ik gelijk maar de gouden formule van het boek noemen waardoor je het als lezer met mijn achtergrond goed uithoudt. Het boek munt uit in humor die relativeert zonder ook maar een moment tekort te doen aan de urgentie van het probleem. Meijer verstaat de kunst om je bij de les te houden, ongeacht je visie op klimaatverandering. Ben je optimist of pessimist, doener of strategisch denker, levensgenieter of superbezorgd, Meijer blijft je boeien. Hoe ze dat doet? Nou, door humor dus en door veel kennis en inzichten, maar ook concrete ervaringen te gieten in een geraffineerd, ingenieus en ook nog eens consistent uitgewerkt format.

Opbouw

EHBKV is een kloek boek, het telt 272 pagina’s en staat boordevol tekst én tekeningen. De verhouding zou best 50/50 kunnen zijn. Alle tekeningen en het grootste deel van de teksten zijn van Meijer zelf. Wat mij betreft, een grootse prestatie. 

Het boek bestaat uit vijf delen, ‘vijf stappen’ genoemd omdat ze je een weg laten bewandelen: ‘van koud naar warm, van weten via voelen, willen en kunnen, zodat doen een eitje wordt.’ 

Elke deel van het boek is voorzien van een eigen kleur. 

Als rode draad keren steeds acht typetjes terug zoals Eline die een echte voorloper is, en Wilma die problemen heel goed ziet maar meer moeite heeft met oplossingen. Het biedt de lezer kans zichzelf te herkennen in een van deze types.

Voor het deel over het ‘weten’ (‘Een minimale dosis harde wetenschap’) tekende wetenschapsjournalist Rolf Stutterhelm. Voor het deel over ‘kunnen’ interviewde Hille Takken een aantal vernieuwers uit de wereld van het klimaat en milieu. En het slothoofdstuk schreef Meijer samen met Neza Krek. De andere hoofdstukken zijn van haar hand. Deel 3 (‘Een volle body van herkenbare beeldverhalen’) bestaat geheel uit strips.

Het voorwoord is van Helga van Leur. Kijk je op de achterflap dan zie je waarderende woorden van Ed Nijpels (voorziter Klimaatberaad), Marjan Minnesma (Directeur Urgenda) en Frank Straver (journalist Trouw) én een ‘ernstige’ waarschuwing: ‘PAS OP. Dit boek kan een onverwacht positief effect hebben’.

Het is niet boek dat je in een keer uitleest. Daarvoor is het gewoon teveel informatie en denkstof, afgestemd op de lezer 16+. De opbouw staat gespreid lezen ook goed toe. 

Elk deel bestaat uit hoofdstukken met een leestijd van 5 tot 8 minuten (zo wordt de lezer beloofd). 

Ik zie het vooral als een aanstekelijk inspiratieboek.

Undercover altruïsme

Ieder zijn meug. Mij sprak het tweede deel (‘En flinke slok zachte wetenschap’) het meest aan.  Hierin gaat het niet om de harde feiten van klimaatverandering (die komen in het eerste deel immers aan de orde) maar om de vraag: als we dit allemaal weten, waarom gebeurt er dan zo weinig. Wat houdt ons tegen? Dat is een vraag waarvoor Meijer antwoorden zoekt in de psychologie. Als we weten waarom er niets gebeurt, weten we ook wat er voor nodig is om dat te veranderen, zo is haar verwachting. Ze legt uit waarom klimaatactivisten zo vaak zo hard schreeuwen, waarom dat harde schreeuwen niet helpt en waarom verleiden meer resultaat heeft. Ook al is het allemaal rationeel juist wat de klimaatactievoerder zegt, om echt binnen te komen is iets anders nodig zoals slimmer luisteren.

Ik leerde ook het begrip undercover altruïsme. Dat betekent dat je jouw, van de meerderheid afwijkende, morele overtuigingen niet durft bloot te geven waardoor anderen met dezelfde overtuigingen dat ook niet gaan doen. Een vicieuze cirkel die echte doorbraken in de weg staat. 

En zo las ik in dit deel een hoop meer interessante zaken die met elkaar gemeen hebben dat we er het best aan doen om enerzijds ons gestuntel met zelfspot en humor te bezien en om anderzijds de ernstige boodschap niet te missen of te kleineren.

Tijd

De voor mij meest indringende boodschap is dat als we nu met zijn allen hard gaan werken aan klimaatverandering dat we dat dan niet voor onszelf doen (nou ja, dat natuurlijk ook wel) maar toch vooral voor de generaties na ons. Onszelf motiveren om een andere levensstijl te omarmen om onze kleinkinderen en hún kleinkinderen een leefbare aarde te schenken. 

Ik moet hier iets bij vertellen, anders ben ik niet volledig. Natuurlijk heb ik vaker gehoord dat we oog moeten hebben voor de generaties na ons, die boodschap is niet nieuw. Het beklijfde alleen niet, laat staan dat het leidde tot serieuze gedragsverandering. Toen gebeurde er weer iets. 

Ik las het vorig jaar in het Nederlands verschenen De jaren van de Franse schrijfster Annie Ernaux waarin zij, in de vorm van een fictieve autobiografie, rapporteert over de veranderingen in de periode 1940 – 2006. Het is de periode van haar eigen leven tot dat moment. Het is een verbluffend boek, knap geschreven en ook voor Nederlanders herkenbaar al gaat het over Frankrijk. 

Wat me vooral raakte waren haar opmerkingen over hoe we in korte tijd anders hebben leren omgaan met tijd. Ik bedoel niet de concrete dagbesteding en de verhouding werk/privé of zo, maar het begrip tijd als perspectief in ons handelen. Ook al zijn we vaak schakel in een geheel van maar liefst 5 (vijf!) opeenvolgende generaties,  ons handelingsperspectief reikt tegenwoordig nauwelijks nog verder dan onze eerstvolgende aankoop. 

Lees de vorige zin gerust twee maal.

Schokkend. 

Dat is wat de brede Europese economische liberalisering en het consumentisme met ons hebben gedaan en wat we aan ons hebben laten gebeuren. En ja, ook ik stond erbij, keek ernaar en deed er volop aan mee. 

Afsluiting

Een actievoerder zal ik niet gauw worden, laat staan een klimaatheld waartoe het boek in deel vijf uitdaagt, maar overtuigend is het creatief gecomponeerde verhaal van Anabella Meijer wel. En weten maakt verantwoordelijk.

Kopen dus en lezen. Of …? 

Ik citeer de slottekst. Het is tevens een goede illustratie van de stijl van schrijven:

‘Weet je wat vervuilend is? Een boek dat in je kast blijft liggen. Geef dit boek daarom vooral door! Kadopapier, ook zoiets vervuilends. Pak ‘m daarom bijvoorbeeld in in kindertekeningen. Je hebt ze vast ergens, ooit in je handen gedrukt door de kinderen van je vrienden. Ben je dáár ook weer mooi vanaf. Toekomstige generaties zijn leuk, maar we laten we niet overdrijven.

Kijk op eerstehulpbijklimaatverandering/circulair om te kijken welke ideeën wij verder nog hebben rondom het écht laten circuleren van dit boek. Bijvoorbeeld door je korting aan te bieden als je hem weer inlevert…’

Anabella Meijer, Eerste hulp bij klimaatverandering. Uitgeverij Kanai, eerste druk november 2018, tweede druk januari 2019. ISBN 978-90-829568-0-1. Prijs 24,95 (incl. BWT, excl. verzendkosten). Te bestellen: https://www.eerstehulpbijklimaatverandering.nl/bestel-boek

Tags: klimaatverandering, Anabella Meijer, Eerstehulpbijklimaatverandering, 

Illustraties met toestemming van de auteur.

Dit blog is ook verschenen op harmklifman.nl.